Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Władze narodowe „tajemnego państwa polskiego” okresu Powstania Styczniowego wyłonione zostały z ruchu patriotycznego, który rozwijał się od 1856 r. najpierw pod zaborem rosyjskim, a następnie austriackim i pruskim. Wyodrębniły się w nim dwa obozy polityczne: białych i czerwonych, które stworzyły własne organizacje tajne. Organizacja białych zrzeszała elementy umiarkowane z ziemiaństwa, burżuazji i inteligencji; jej celem była praca organiczna, a w dalszej przyszłości, w sprzyjających okolicznościach, walka narodu o niepodległość. Do powstania „biali” przyłączyli się dopiero w połowie marca 1863 r.
Po ogłoszeniu w połowie października 1861 r. stanu wojennego w Królestwie Polskim ruch patriotyczno - narodowy stał się tajny. W październiku przywódcy różnych kół i ugrupowań czerwonych wybrali trzyosobowy Komitet Ruchu, nazwany też Miejskim (dla odróżnienia od Akademickiego), jako centralny organ kierowniczy przygotowań powstańczych. Wiosną 1862 r. nastąpiło połączenie Komitetu Ruchu z Komitetem Akademickim, a w czerwcu 1862 r. ukonstytuował się Komitet Centralny Narodowy na czele z Jarosławem Dąbrowskim (aresztowany w połowie sierpnia). Do wpływu doszły w Komitecie ugrupowania centrowe, które po odroczeniu terminu powstania zajęły się głównie organizowaniem administracji narodowej.
Program i zasady organizacyjne władz narodowych Komitet określił w statucie z 16 czerwca, opublikowanym w organie prasowym „Ruch” z 24 VII 1862 r. oraz w instrukcjach uzupełniających. Statut, mający charakter ustawy zasadniczej, stawiał Organizacji Narodowej jako cel odzyskanie niepodległości Polski w granicach z 1771 r. na drodze powstania powszechnego, równouprawnienie wszystkich jej mieszkańców i uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem dla właścicieli ze skarbu państwa.
Na czele Organizacji stał Komitet Centralny Narodowy. W jego skład miało wchodzić siedmiu członków, z których każdy powinien mieć po dwóch pomocników. W rzeczywistości składał się przeważnie z pięciu członków; jeden z nich był naczelnikiem m. Warszawy; liczba pomocników również nie była kompletna. Pracom przewodniczył jeden z członków, każdorazowo powoływany. Komitet podejmował decyzje większością głosów. Miał władzę nieograniczoną. W określonych sytuacjach mógł zamieniać się w kolegium sądzące. W jego gestii pozostawało pięć wydziałów: Interesów m. Warszawy, Interesów prowincji, Stosunków Zagranicznych, Policji oraz Skarbu. Po przyłączeniu się, jesienią 1862 r. duchowieństwa rzymskokatolickiego do ruchu narodowego i po podporządkowaniu się utworzonej przez to duchowieństwo własnej organizacji Komitetowi Centralnemu, powstała przy Komitecie Komisja Interesów Duchownych i Opieki Nad Ludem. Komitet Centralny Narodowy obejmował swą władzą „byłe Królestwo Kongresowe”, Litwę, Ruś, zabory: pruski i austriacki oraz emigrację polską. Wymienione prowincje i emigracja miały wyłonić własne komitety, podporządkowane centralnej władzy narodowej.
Komitet pełnił funkcję rządu polskiego jako jedynie legalna władza naczelna w Polsce. W odezwie z 1 IX 1862 r. ogłosił się prawowitym Rządem Narodowym Polski i dał wykładnię prawną swego legitymizmu . Miał własny organ prasowy „Ruch”, posługiwał się kancelarią. Do korespondencji używał blankietów z odpowiednimi nadrukami oraz pieczęci. Po przeprowadzonej brance w nocy 15 I 1863 r. Komitet w zmienionym składzie, pod naciskiem lewicy, podjął decyzję o rozpoczęciu walki 22 I 1863 r. oraz uchwałę o powołaniu gen. Ludwika Mierosławskiego (przebywającego w Paryżu) na dyktatora i przemianował się na Tymczasowy Rząd Narodowy. 22 stycznia Rząd ten wydał manifest wzywający naród do powstania pod zaborem rosyjskim oraz ogłaszający równouprawnienie wszystkich obywateli i uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem właścicieli ze skarbu państwa, a także dwa oddzielne dekrety o uwłaszczeniu i nadaniu ziemi bezrolnym chłopom – uczestnikom powstania. Dekrety te miały być realizowane w terenie przez władze narodowe cywilne i wojskowe.
Planowana i formalnie istniejąca dyktatura wojskowa nie doszła do skutku. Na początku marca przewodniczącym Rządu został Stefan Bobrowski (zatrzymując nadal stanowisko naczelnika m. Warszawy).
W tym czasie nastąpił akces białych do powstania i zaaranżowana przez nich dyktatura den. Mariana Langiewicza. Nowy dyktator w manifeście wydanym w Goszczy 10 marca ogłosił, iż bierze na siebie „bezpośredni kierunek działań wojennych”, zaś zarząd spraw cywilnych powierza osobnemu Rządowi Narodowemu Cywilnemu, który będzie działał pod jego kontrolą . Rząd Cywilny miał składać się z czterech członków, będących zarazem dyrektorami czterech wydziałów: Wojny, Skarbu, Spraw Wewnętrznych i Spraw Zagranicznych. Rząd Tymczasowy w Warszawie, postawiony wobec faktu dokonanego, uznał dyktaturę Langiewicza, nie uznał natomiast tworzonego w Krakowie Rządu Cywilnego. 19 III Langiewicz, przekraczając granicę z Galicją, został aresztowany przez władze austriackie.
W skład nowo powołanego Rządu Tymczasowego, zwanego koalicyjnym, wszedł również przedstawiciel białych (Karol Ruprecht). Zreorganizowany rząd dzielił się na wydziały: Wojny, Skarbu, Spraw Zewnętrznych (stosunki z organizacjami narodowymi w zaborach: austriackim i pruskim oraz z emigracją), Spraw Wewnętrznych i Prasy. Każda z wymienionych komisji kierowana była przez jednego z członków Rządu; składała się z kilku referentów i sekretarza. Do spraw Litwy i Rusi zostali powołani w Rządzie sekretarze. Sprawy zagraniczne powierzono przebywającemu w Paryżu ks. Władysławowi Czartoryskiemu, którego mianował swym pełnomocnikiem do spraw kontaktów z rządami europejskimi.
10 maja Komitet Centralny jako rząd Tymczasowy Narodowy wydał dekret o zmianie swej nazwy na Rząd Narodowy oraz o zmianie pieczęci na trójherbową, z godłami Korony, Litwy i Rusi i z napisem w otoku: „Rząd Narodowy, Wolność – Równość – Niepodległość”. Nowej pieczęci, przedstawiającej godło ówczesnego państwa polskiego i określającej jego program, Rząd używał aż do końca swego istnienia.
„Umiarkowany” Rząd kwietniowy niebawem został obalony. W maju i czerwcu doszło do kolejnych przewrotów. W połowie czerwca 1863 r. do władzy doszedł były członek dyrekcji białych Karol Majewski. Jego „koalicyjny” Rząd przeprowadził reorganizację wszystkich władz narodowych, w tym również własnej struktury. Praca w Rządzie była prowadzona nadal w wydziałach, których miało być teraz siedem: Spraw Wewnętrznych, Skarbu, Wojny, Policji, Prasy, Spraw Zagranicznych, Prowincji – do spraw Litwy i Rusi oraz zaborów austriackiego i pruskiego (wydział ostatni nie został zorganizowany). Naczelnik m. Warszawy do Rządu nie wszedł. Organizacja miejska Warszawy została podporządkowana Rządowi na zasadach przyjętych dla terenowych władz narodowych.
Zreorganizowana została kancelaria. Pieczęcią Rządu miały być opatrywane tylko oryginały postanowień. Rozporządzenia i dekrety Rządu ogłaszane drukiem, jako kopie, powinny być podcyfrowywane literami S. L. (locum sigilli) i mieć, w dowód autentyczności, pieczęć drukarni Rządu Narodowego. Rozporządzenia wydawane przez wydziały, opatrywane dotychczas pieczątką wydziału i pieczęcią Rządu Narodowego, odtąd miały być potwierdzane pieczątką wydziału i pieczęcią sekretarza Rządu.
17 X 1863 r. władzę naczelną narodową przejął Romuald Traugutt, nazywany dyktatorem. Rząd Traugutta dokonał reorganizacji zarządu (utrzymane zostały dotychczasowe wydziały; przywrócono także Wydział Policji); tryb urzędowania, ze względu na wzrastający terror uproszczono, dokonano decentralizacji władzy. 10 IV 1864 r. R. Traugutt został aresztowany; zorganizowano nowy trzyosobowy rząd czele z Bronisławem Brzezińskim. We wszystkich poczynaniach Rządu uczestniczył naczelnik miasta Warszawy Aleksander Waszkowski.
Po wygaśnięciu działań zbrojnych powstania Rządowi temu przypadło w udziale załatwienie spraw likwidacyjnych administracji narodowej w kraju. Pełnomocnikiem - reprezentantem Rządu Narodowego poza granicami zaboru rosyjskiego Rząd Brzezińskiego mianował działacza emigracyjnego, przebywającego w Dreźnie, Jana Kurzynę. W końcu października 1864 r. prezes ostatniego Rządu Narodowego opuścił Warszawę. Pewne funkcje władzy naczelnej narodowej w kraju sprawował pozostający jeszcze na wolności naczelnik miasta Warszawy A.Waszkowski, który został aresztowany 19 XII 1864 r. Był to kres ponad dwuletnich rządów administracji narodowej, kierowanej najpierw przez Komitet Centralny, a następnie przez kilkakrotnie zmieniający się Rząd Narodowy Polski.
W ogólnej strukturze władz administracji narodowej krajowej wyodrębniona została Warszawa jako stolica państwa – siedziba centralnych władz zaborczych i centralnych władz narodowych, miejsce, w którym najwcześniej wykształciły się formy organizacyjne ruch wyzwoleńczego (częściowo przeniesione w teren).
Pierwotny schemat struktury tych władz, zadekretowany w statucie Organizacji Narodowej z lipca 1862 r., był następujący: na czele 10 ludzi stał dziesiętnik, na czele 100 stał (czyli dziesięciu dziesiątek) – setnik, na czele 1000 – okręgowy (nazywany też tysiącznikiem); dwa – trzy okręgi stanowiły wydział z wydziałowym na czele. Warszawa początkowo podzielona była na cztery wydziały .
Stefan Bobrowski utworzył wydział piąty z przedmieścia Pragi i trzynaście okręgów (odpowiadających trzynastu cyrkułom policji zaborczej), Władzą zwierzchnią był urząd naczelnika miasta z jego osobistą kancelarią, podlegający Tymczasowemu Rządowi Narodowemu. Nadzór nad administracją miejską (szczególnie finansową) miał sprawować pełnomocnik Rządu Narodowego. Największy rozwój organizacji warszawskiej przypada na okres umiarkowanego Rządu Narodowego Karola Majewskiego. Jej reforma została przeprowadzona na podstawie „Ustawy o organizacji miasta stołecznego Warszawy” wydanej przez Rząd 26 VI 1863 r. Pod względem administracyjno – politycznym Warszawa zachowała podział na cztery wydziały; Praga stanowiła wydział piąty. Wydziały dzieliły się na ławy. W Warszawie każda ława miała być podzielona na 10 sekcji, zaś na Pradze każda na 3 sekcje. Podziału na niższe szczeble, tj. ławy i sekcje, miał dokonać naczelnik miasta. Najwyższą władzą stolicy był naczelnik miasta (miał on pomocnika), mianowany przez Rząd Narodowy. Pod jego bezpośrednim zwierzchnictwem pozostawały: Rada Miejska, Biuro Przyboczne, Kasa Miejska, Zarząd Policji Narodowej, Komisja Weryfikacyjna (podatkowa) i Rada Główna Opiekuńcza. W korespondencji urzędowej naczelnik powinien używać blankietów z napisem: „Rząd Narodowy. Naczelnik Miasta Warszawy”, opatrzonych pieczęcią z herbem państwa i takim samym napisem. Codziennie obowiązany był składać Rządowi Narodowemu pisemne raporty z czynności i wydarzeń dnia poprzedniego. Rozkazy otrzymywał tylko od Rządu Narodowego.
Rada Miejska składała się z naczelnika miasta (lub jego pełnomocnika), pięciu radnych, którymi byli naczelnicy wydziałów, naczelnika policji narodowej i „sekretarz miasta”. Do Biura Przybocznego naczelnika miasta wchodzili: sekretarz miasta, dwaj jego pomocnicy, kilku referentów, a wśród nich – referent do kontaktów z komisarzami poczt i kolei, referent - zarządzający drukarnią miejską, referent kontaktujący się z Komisją Weryfikacyjną (podatkową), referent do kontaktowania się z wydziałami Rządu, referent do prasy, referent - zarządzający robotą pieczęci i litografiami.
Ustawa dokładnie określała czynności ławników i naczelników sekcji, jako organów wykonujących rozkazy radnych, dotyczące m.in. rozpisywania podatku narodowego, poboru do wojska narodowego (sporządzanie list spisowych), organizowanie pomocy materialnej dla powstania, udzielania odpowiednich informacji komisarzom policji, kontaktowanie się z ludnością itp. Policja narodowa pozostała pod wyłącznym „rozporządzeniem” naczelnika miasta, a kierowana była przez Wydział Policji Rządu Narodowego. Warszawę pod względem policyjnym podzielona była na dwa oddziały, z których każdy obejmował po sześć dzielnic (odpowiadających cyrkułom policji zaborczej). W każdym oddziale naczelnik miasta mianował inspektora policji, a w każdej dzielnicy – komisarza. Tym, oprócz agentów terenowych, podlegali również agenci pracujący we wszystkich urzędach zaborczych, a w szczególności w Zarządzie Oberpolicmajstra. Naczelnik policji oraz inspektorzy i komisarze mieli obowiązek współpracować w sprawach policyjnych z odpowiednimi władzami administracyjnymi miasta (z radnymi, ławnikami i naczelnikami sekcji).
Na czele zadekretowanej w ustawie czerwcowej Organizacji Wojennej stał komendant placu m. Warszawy, podporządkowany bezpośrednio Wydziałowi Wojny Rządu Narodowego. Komendantowi podlegały: jego własny urząd, organizatorzy wojenni w mieście, warsztaty wojskowe i intendentura, żandarmeria narodowa oraz nowo utworzone w Warszawie bataliony. Organizacja Wojenna funkcjonowała do drugiej dekady sierpnia.
Wobec nasilających się represji i aresztowań Rząd Narodowy R. Traugutta zmuszony był utworzyć nową, mniej rozbudowaną organizacje miejską. Głównym jej zadaniem była teraz osłona naczelnej władzy narodowej. Od grudnia 1863 r. kierował nią naczelnik miasta Aleksander Waszkowski. Jego aresztowanie 19 XII 1864 r. oznaczało całkowity upadek organizacji m. st. Warszawy.
Strukturę terenowych władz narodowych tworzył system dziesiątek i setek w obrębie jednostek podziału administracyjnego kraju, którymi zarządzali odpowiednio: naczelnicy miast, okręgów, powiatów i województw, podlegający w odpowiedniej hierarchii Komitetowi Centralnemu Narodowemu. System ów został zastosowany w terenie na podstawie wzorcowej struktury, ustanowionej w statucie lipcowym dla organizacji m. Warszawy. W terenie setnika równoważył okręgowy zarządzający okręgiem, okręgowego miejskiego – naczelnik powiatu, natomiast Wydział Miejski odpowiadał stanowisku naczelnika wojewódzkiego, który dobierał sobie radę spośród naczelników powiatowych (dwóch lub jednego).
W „prowincjach dalszych” tj. na Litwie, Rusi oraz pod zaborem austriackim i pruskim statut wprowadzał taką samą organizację z komitetami prowincjonalnymi na czele. Komitety prowincjonalne (a pod zaborem austriackim Ława Naczelna Galicyjska) podlegały także Komitetowi Centralnemu Narodowemu (a potem Rządowi Narodowemu) jako władzy naczelnej.
W listopadzie 1862 r. terenowe władze narodowe „byłego Królestwa Kongresowego” zostały zreorganizowane. W miejsce jednoosobowego kierownictwa w województwach powołano komitety z udziałem komisarza jako przedstawiciela komitetu Centralnego Narodowego. W styczniu 1863 r., w związku z decyzją o rozpoczęciu powstania Komitet Centralny mianował wojewódzkich naczelników wojskowych, którym podporządkował terenowe władze cywilne.
Naczelnicy wojskowi województw i powiatów oraz dowódcy oddziałów zostali zobowiązani m. in. do realizowania, z rozpoczęciem działań zbrojnych, dekretów uwłaszczenia z 22 I 1863 r. oraz do likwidacji w terenie wszystkich urzędów zaborczych i zaprowadzenia administracji narodowej od szczebla wojewódzkiego aż do gmin. Z chwilą wyznaczenia naczelnika wojskowego w powiecie pod jego rozkazy miał przejść naczelnik powiatowy cywilny.
28 III 1863 r. Rząd Narodowy wydał „regulamin” (obowiązujący do lipca) reformujący terenowe władze administracyjne w „byłym Królestwie Kongresowym” . Najistotniejsza zmiana polegała na rozdzieleniu i uniezależnieniu od siebie władz cywilnych i wojskowych. Według regulaminu byłe Królestwo Kongresowe dzieliło się na osiem województw w granicach z 1816 r. oraz trzydzieści dziewięć powiatów. Na czele zarządów cywilnych w województwach i w powiatach stali odpowiednio – naczelnicy województw i naczelnicy powiatów. O sytuacji w powiecie naczelnik powiatu obowiązany był informować naczelnika cywilnego województwa w cotygodniowych raportach, ten zaś analogicznie raporty miał składać Rządowi Narodowemu za pośrednictwem komisarza rządowego.
Naczelnicy cywilni województw i powiatów zostali uprawnieni do wydawania rozkazów, rozporządzeń i innych dokumentów opatrzonych odpowiednimi pieczęciami.
Miasta miały wyodrębnione zarządy z naczelnikami na czele. W miastach powiatowych podlegali oni naczelnikom powiatów, w miastach wojewódzkich – naczelnikom województw, w Warszawie – Rządowi Narodowemu, w miastach stołecznych prowincji – wydziałom zarządzającym prowincji.
Komisarzom rządowym została powierzona „zwierzchnia” kontrola czynności wszystkich władz w województwie. Ze swych czynności i stanu województwa pod względem cywilnym i wojskowym składali cotygodniowe raporty Rządowi Narodowemu.
Władza wojskowa nie była zwierzchnością w stosunku do cywilnej, jednak wszystkie jej roszczenia dotyczące potrzeb wojska miały być przez władze cywilne zaspokajane. Czuwał nad tym komisarz rządowy. Naczelnicy wojskowi mieli składać najbliższym władzom powiatowym raporty o wszystkich potyczkach z nieprzyjacielem, a te były obowiązane ich oryginały przesłać Rządowi Narodowemu, zaś kopie właściwemu komisarzowi rządowemu i naczelnikowi województwa.
Wzajemne stosunki między władzami cywilnymi i wojskowymi regulował dekret Rządu Narodowego z 23 VI 1863 r. Pośrednikiem między tymi władzami byli organizatorowie sił zbrojnych narodowych w województwach, powiatach i okręgach, a arbitrami – komisarze wojskowi z ramienia Rządu Narodowego. Do obowiązków organizatorów należało w szczególności przeprowadzenie wraz z władzami cywilnymi poboru wojskowego i organizowanie oddziałów powstańczych.
Ustanowiony dekretem Rządu Narodowego z 8 IV 1863 r. podatek ofiary narodowej ściągany był przez komitety pomocnicze powiatowe, powołane do spraw skarbowych i dostaw wojskowych (według instrukcji wydanej przez Wydział Spraw Wewnętrznych Rządu Narodowego) .
Funkcje komisarzy wojskowych zostały określone w oddzielnym dekrecie Rządu Narodowego z 22 VI 1863 r. Mieli oni rozstrzygać w imieniu Rządu sprawy wymagające natychmiastowego załatwienia (z wyjątkiem spraw ściśle wojskowych, o których powinni decydować naczelnicy wojskowi), spory między władzami cywilnymi a wojskowymi, uczestniczyć w radach wojennych itp. Ze swych czynności komisarze wojskowi mieli składać Rządowi Narodowemu raporty co dziesięć dni (oprócz raportów nadzwyczajnych). Hierarchia władz cywilnych w terenie była teraz następująca: urząd naczelnika wojewódzkiego (wojewody) i komisarza rządowego, urząd naczelnika obwodu (powiaty), urząd naczelnika parafii, urząd naczelnika „gminy gromadzkiej” (wsi).
Kolejna rozbudowa terenowych władz narodowych nastąpiła na podstawie ustawy administracyjnej wydanej przez Rząd Narodowy 6 VIII 1863 r. Określała ona dokładnie struktury i zakres czynności zarządów wojewódzkich, powiatowych, okręgowych, parafialnych i miejskich . W ramach administracji ogólnej narodowej funkcjonowała służba lekarska. Niezależnie od wojskowej służby zdrowia, podlegającej Wydziałowi Wojny Rządu Narodowego, działały w miastach i parafiach komitety niewiast, mające za zadanie niesienie pomocy rannym, „rodzinom osób poległych w obronie Ojczyzny”, więzionych i świadczące różne inne usługi charytatywne na rzecz powstańców.
Reorganizacja terenowej administracji narodowej w okresie Rządu wrześniowego polegała głównie na scentralizowaniu władzy szczebla wojewódzkiego w ręku pełnomocnika rządowego. Odnośny dekret Rządu z 14 X 1863 r. i przepisy uzupełniające z tejże daty likwidowały urzędy wojewódzkich komisarzy rządowych, naczelników cywilnych i organizatorów wojskowych, a ich atrybucje i obowiązki scalały w jednym urzędzie – komisarza pełnomocnego o nieograniczonej władzy cywilnej, który zobowiązany został także do zaopatrywania oddziałów powstańczych stosownie do rozkazów wojskowych . 15 XII 1863 r. Rząd Narodowy wydał dekret o reorganizacji wojsk narodowych. Dekret znosił dotychczasowy terytorialny podział wojsk narodowych na województwa i oddziały oraz stanowiska naczelników wojskowych województw i wprowadzał w armii narodowej strukturę ściśle wojskową. Odtąd armia ta miała się dzielić na cztery korpusy, a te w formacji piechoty na: dywizje, pułki, bataliony i kompanie, zaś w formacji jazdy na dywizje, pułki i szwadrony; nazwy naczelników wojskowych i oddziałów zastąpiono tytułami odpowiednich jednostek wojskowych; wprowadzono też ścisłą hierarchię wojskową .
Pod zaborem austriackim struktura organizacyjna władz narodowych była inna niż w Królestwie Polskim i w pozostałych prowincjach. W II. połowie 1862 r. powstała w Krakowie Rada Naczelna Galicyjska (odpowiednik komitetów prowincjonalnych) jako naczelna władza narodowa ziem polskich pod zaborem austriackim. 16 X 1862 r. Rada zawarła układ z Komitetem Centralnym Narodowym, w którym uznała zwierzchnictwo Komitetu jako Rządu Tymczasowego „całej Polski”, zatrzymując „autonomię co do działań wewnętrznych” oraz zobowiązując się „do przeprowadzenia organizacji według zasad przyjętych przez Komitet Centralny Narodowy” . Rada dzieliła się na wydziały. Podlegały jej bezpośrednio: Ława Główna Krakowska dla Galicji Zachodniej i Ława Główna Lwowska dla Galicji Wschodniej. Każda składała się z pięciu członków; jednym był naczelnik miasta – siedziby Ławy Głównej. Ławom głównym podlegały ławy obwodowe, którym podporządkowani zostali naczelnicy miast obwodowych, powiatowych i wsi oraz naczelnicy policji.
W ramach podziału administracyjno – terytorialnego, który dostosowany został do zaborczego, istniała struktura kadrowa, dziesiątkowa: na czele dziesiątki stał dziesiętnik, dziesięciu dziesiętników podlegało setnikowi, a dziesięciu setników – naczelnikowi obwodowemu.
Na przełomie lat 1862/63 powstała też w Galicji, równolegle do Organizacji Narodowej czerwonych, organizacja białych z własnymi organami kierowniczymi; w Krakowie ukonstytuował się Komitet dla Galicji Zachodniej, a we Lwowie dla Galicji Wschodniej. Były one powiązane z dyrekcją białych w Warszawie.
Przedwczesny wybuch powstania spowodował w kierowniczych władzach organizacji czerwonej czasowy zamęt. Powstawały nowe władze różnej proweniencji ideologiczno – politycznej Jednym z pierwszych był Komitet Miejski Lwowski, ustanowiony pod auspicjami Tymczasowego Rządu Narodowego i podporządkowany Radzie Naczelnej Galicyjskiej.
Zasadnicze zmiany organizacji galicyjskiej nastąpiły po akcesie do powstania białych, w okresie dyktatury Langiewicza. Dekretem z 12 marca dyktator rozwiązał wszystkie władze narodowe, którym polecił jednak wypełniać dotychczasowe obowiązki aż do ustanowienia nowych. Tymże dekretem powołał dwóch komisarzy nadzwyczajnych pełnomocnych Rządu Narodowego – na Galicję Zachodnią i Wschodnią. Za organy kierownicze organizacji dyktator uznał wzmiankowane wyżej dwa komitety obywatelskie białych: Komitet Obywatelski Krakowski i Lwowski. Stworzyli oni własną organizację terenową, mianując naczelników obwodowych i powiatowych.
Rada naczelna Galicji, przeciwna dyktaturze, rozwiązała się 18 marca, polecając Ławie Głównej Krakowskiej stosować się do dekretu dyktatora z 12 marca. (Ława Główna Lwowska zastąpiona została już wcześniej przez Komitet Bratniej Pomocy). Ławę Główną Krakowską rozwiązał 20 marca „w imieniu dyktatora” komisarz pełnomocny na Galicję Zachodnią . Po upadku dyktatury, komisarz nadzwyczajny Rządu Narodowego Stefan Bobrowski restytuował na krótko „czerwone” władze narodowe. Powołany koalicyjny Rząd Narodowy prowadził, która polegała na tym, by w prowincjach tych nie rozbudowywać zbytnio lokalnych władz narodowych, a kierownictwo organizowania pomocy dla powstania powierzyć komisarzom rządowym. Komisarzem pełnomocnym na Kraków i Galicję Zachodnią Rząd Narodowy mianował publicystę emigracyjnego Seweryna Elżanowskiego. Na jego wniosek powołał Komitet Krakowa i Galicji Zachodniej, do którego weszli działacze umiarkowani; 18 V 1863 r. nazwa ta został zmieniona na Wydział Krakowa i Galicji Zachodniej).
W Galicji Wschodniej Komitet Obywatelski z Adamem Sapiehą na czele stopniowo przejmował również wszystkie agendy organizacji czerwonych. W terenie podlegali mu naczelnicy obwodowi i powiatowi, których działalność początkowo ograniczała się do zbierania funduszów, gromadzenia broni i utrzymywania łączności. Dopiero po uznaniu Komitetu przez dyktatora Langiewicza, a następnie przez koalicyjny Rząd Narodowy (kwietniowy) za władzę kierowniczą w Galicji Wschodniej, rozpoczął on zorganizowaną działalność na rzecz powstania. Komitet uznawał w Rządzie Narodowym najwyższą władzę narodową, jednak sobie przyznawał całkowitą samodzielność w działaniu. Z ramienia Rządu Narodowego urzędował we Lwowie komisarz pełnomocny), którego współpraca z Komitetem Obywatelskim nie układała się najlepiej.
Zakres działania komitetów działających w Galicji uregulować miał regulamin wydany przez Rząd Narodowy 2 V 1863 r., który oddawał nadzór nad całokształtem działań organizacji galicyjskiej powierzał komisarzowi pełnomocnemu. Uprawnienia komisarza utrzymano także nowelizując regulamin 18 V 1863 r.
Instrukcja Rządu z 25 VI 1863 r. polecała komisarzowi pełnomocnemu rozwiązać Komitet (Wydział Krakowski) i powołać na jego miejsce Radę Prowincjonalną Galicji Zachodniej; również Wydział Galicji Wschodniej, utrzymany w dotychczasowym składzie odtąd nazywać się miał Radą Prowincjonalną Galicji Wschodniej. Ustanowiono również urząd komisarzy rządowych prowincjonalnych (dla Galicji Wschodniej i Zachodniej), podporządkowanych komisarzowi pełnomocnemu . 9 lipca Komitet Krakowa i Galicji Zachodniej został rozwiązany, a dzień później powołano w imieniu Rządu Narodowego Radę Prowincjonalną, do której weszło pięciu członków (wśród nich byli trzej członkowie b. Komitetu) oraz komisarz rządowy Seweryn Elżanowski .
Strukturę Organizacji Narodowej w Galicji Zachodniej, podział czynności w urzędach i stosunki służbowe władz narodowych, pełnomocnik rządowy regulował trzema postanowieniami z 13 VII 1863 r., wydanymi na podstawie „regulaminu” Rządu Narodowego z 10 lipca dla komisarza rządowego i Rady Prowincjonalnej Galicji Zachodniej. Wedle tych postanowień Rada Prowincjonalna Galicji Zachodniej składała się z komisarza rządowego, pięciu naczelników wydziałów i sekretarza generalnego. Wydziały były następujące: 1) Wojny; 2) Broni; Amunicji i Efektów; 3) Finansów; 4) Administracji Wewnętrznej; 5) Polityki Wewnętrznej, obejmującej policję i prasę . Wydział Krakowa i Galicji Zachodniej przestał działać 1 VIII 1863 r.
Rozporządzeniem z 11 IX 1863 r. Rada Prowincjonalna Galicji Zachodniej wprowadziła w pasie graniczącym z Królestwem Polskim nowe stanowisko cywilne, a mianowicie naczelników pogranicznych w obwodach: tarnowskim, bocheńskim, rzeszowskim i krakowskim, którzy stanowili część składową wydziałów obwodowych. Do ich zadań należało kształtowanie opinii publicznej na rzecz powstania i czuwanie nad bezpiecznym przeprawianiem oddziałów na teren walki w Królestwie . W Galicji Wschodniej pełnomocnikowi Rządu i nowym komisarzom rządowym, nie udało się zreorganizować władz narodowych. Tamtejszy Komitet w zmienionym po aresztowaniach składzie funkcjonował po dawnemu, nie stosując się do regulaminu rządowego z 10 lipca. W końcu września naczelny wódz sił zbrojnych Rusi, gen. Edmund Różycki, rozwiązał (z przyzwolenia Rządu) Komitet Galicji Wschodniej i wydał oświadczenie stwierdzające, że władzę w prowincji przejmuje wojsko. Sprzeciwiły się temu cywilne władze narodowe w obwodach, obsadzone przez ziemian .
Ostatecznie Rząd Narodowy R. Traugutt w kolejnej reformie administracyjnej połączył Galicję Zachodnią i Wschodnią pod jednym kierownictwem prowincjonalnym, utrzymał stanowiska komisarzy pełnomocnych i ostatecznie podporządkował Organizację Narodową Rządowi Narodowemu (postanowienia z 8-9 XI 1863 r.) . Władzą kierowniczą stał się Wydział Rządu Narodowego, złożony z: komisarza pełnomocnego, pięciu członków (z których jeden pełnił funkcje organizatora wojskowego w zaborze i miał swego zastępcę) oraz sekretarza. Komisarza pełnomocnego i organizatora wojskowego mianował sam Rząd Narodowy. Władzę wykonawczą w terenie komisarz sprawował za pośrednictwem naczelników okręgowych, których mianował sam jako swoich zastępców. W tym celu Galicję podzielono na trzy okręgi z naczelnikami na czele: okręg krakowski, tarnopolski i lwowski.
Na czele równoległej organizacji wojskowej stał „naczelny (vel generalny) organizator prowincji”- gen. E. Różycki, a po jego wyjeździe w grudniu 1863 r. za granicę-dotychczasowy szef sztabu płk Struś (Jan Stella - Sawicki). Organizatorowi generalnemu podlegali organizatorzy trzech okręgów (okręg wojskowy odpowiadał okręgowi administracyjnemu): krakowskiego, lwowskiego i tarnopolskiego (stanowisko organizatora okręgu tarnopolskiego nie zostało obsadzone), komendanci miast, „naczelnicy kadr wojskowych obwodowych”, tj. organizatorzy pasów przygranicznych, dowódcy pułków piechoty i jazdy, kwaterujący w obwodach na leżach zimowych.
Działalność wymienionych władz sparaliżowana została przez ogłoszenie przez rząd austriacki 29 II 1864 r. stanu oblężenia. W marcu i kwietniu 1864 r. zostały w znacznej mierze odbudowane kadry organizacji miejskiej w Krakowie, ale pozostawały one bezsilne wobec nowych wydarzeń. Organizacja Narodowa m. Krakowa pod zaborem austriackim załamała się więc równocześnie z organizacją w Królestwie Polskim. Kryzys władz narodowych w Galicji przyspieszył upadek powstania.
[
Warunki konspiracyjne działalności władz narodowych w kraju sprawiały, że dokumentacja kancelaryjna tych władz, w tym również naczelnych, ograniczana była do minimum. Wiele dokumentów władz narodowych wszystkich szczebli zniszczono ze względów bezpieczeństwa już w toku urzędowania, wiele wpadło w ręce władz zaborczych, a tylko niewielka część została uratowana przeważnie przez funkcjonariuszy władz narodowych i dowódców powstańczych; losy tej ostatniej splotły się z losami jej posiadaczy oraz wydarzeniami ogólnymi.
Ocalałe szczątki dokumentacji kancelaryjnej władz narodowych okresu Powstania Styczniowego i inne materiały źródłowe do tej epoki znalazły się w bardzo wielu archiwach, bibliotekach, muzeach i zbiorach prywatnych w kraju i za granicą. Z tych ostatnich swą ilością i wartością wyróżniały się zbiory rapperswilskie, batignolskie i Hotelu Lambert.
W Bibliotece Muzeum Polskiego Narodowego w Rapperswilu (założonym w 1869 r.) zgromadzone zostały w końcu XIX w. różne materiały źródłowe do dziejów Powstania Styczniowego, będące przedtem w posiadaniu osób prywatnych i przechowywane w archiwach rodzinnych. Składały się na nie dokumenty władz narodowych (a szerzej Organizacji Narodowej od końca lat pięćdziesiątych do 1865 r. Staraniem księdza dr Artura Wołyńskiego, który w 1863-1864 r. pracował w Wydziale Spraw Zagranicznych Rządu Narodowego powstało tu Archiwum Rządu Narodowego. Poza wyodrębnionym Archiwum w Bibliotece Rapperswilskiej znajdowało się wiele spuścizn prywatnych, które zawierały rozmaite materiały dotyczące powstania, w tym również pochodzące z kancelarii władz narodowych.
Samodzielną całość w zbiorach archiwalnych rapperswilskich stanowiły tzw. Teki Ignacego i Adama Mieleszków - 7 wielkich tomów materiałów rękopiśmiennych i drukowanych do okresu Powstania Styczniowego. Biblioteka Rapperswilska posiadała również największy zbiór prasy tajnej z lat 1861-1864 (ok. 350 numerów różnych pism).
Zbiory Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu zostały w 1923 r. przejęte, na podstawie uchwały Sejmu Rzeczypospolitej z 21 X 1921 r. na własność państwa polskiego i przewiezione w październiku 1927 r. ze Szwajcarii do Warszawy. Materiały o charakterze muzealnym złożono w Muzeum Narodowym, zaś zbiory druków (w tym książek), rękopisów, rycin i map przyznano na własność Bibliotece Narodowej. Ponieważ nie posiadała ona odpowiedniego pomieszczenia, zbiory te umieszczono jako depozyt w Centralnej Bibliotece Wojskowej. W przeddzień wybuchu II większą część rękopisów zabezpieczono w fortach. Materiały, które pozostały w Centralnej Bibliotece Wojskowej, prawie wszystkie spłonęły w czasie bombardowania stolicy we wrześniu 1939 r. Część rękopisów uratowanych przez bibliotekarzy złożono w końcu 1939 r. w Bibliotece Publicznej przy ul. Koszykowej i w Bibliotece Narodowej przy ul. Rakowieckiej. W 1941 r., na zarządzenie komisarza niemieckiego, rękopisy z wszystkich bibliotek warszawskich zgromadzono w gmachu Biblioteki Ordynacji Krasińskich przy ul. Okólnik 9 z zamiarem wywiezienia ich do Niemiec. W lecie 1944 r., wobec zbliżającego się frontu, kilkanaście skrzyń z rękopisami udało się pracownikom przewieźć z Biblioteki Ordynacji Krasińskich do piwnic Biblioteki Zamoyskich przy ul. Żabiej; ich część ocalała i została wywieziona przez Niemców wraz z innymi materiałami i wróciła do Warszawy w 1948 r. Były to tylko drobne szczątki dużych ongiś zespołów archiwalnych, a wśród nich dotyczące Powstania Styczniowego. W październiku 1944 r. już po upadku powstania Warszawskiego Niemcy spalili Bibliotekę Ordynacji Krasińskich. Spłonęły wówczas m. in. znajdujące się w niej jeszcze pewne rękopisy rapperswilskie. W tymże roku, prawdopodobnie w lecie, wywiezione zostały do Niemiec Teki Mieleszków. Odnaleziono je następnie w Związku Radzieckim, skąd wróciły do Polski w 1962 r.; obecnie znajdują się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Ocalałe szczątki archiwaliów rapperswilskich rozproszone są dziś po różnych zbiorach bibliotecznych i archiwalnych. Pojedyncze dokumenty trafiły również do AGAD. Ich pierwotna proweniencja, przy nie zawsze występujących znakach własnościowych, trudna jest do ustalenia. Zbiory archiwalne Biblioteki Batignolskiej przewiezione zostały w 1874 r. do Kórnika pod Poznaniem, jako depozyt o charakterze własności publicznej, narodowej. W 1925 r. zbiór został przejęty przez Wydział Bibliotek Państwowych Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a w 1929 r. przekazany Bibliotece Narodowej w Warszawie (z wyjątkiem depozytu J. Lelewela, który zgodnie z testamentem uczonego przekazano Bibliotece Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie). Rękopisy zbioru umieszczono w pomieszczeniach Centralnej Biblioteki Wojskowej obok znajdujących się tam już od dwóch lat rękopisów rapperswilskich. Przed wojną zostały one uporządkowane i skatalogowane przez Helenę Więckowską (katalog opublikowany) . W czasie bombardowania Warszawy we wrześniu 1939 r. część tych rękopisów spłonęła na miejscu, część (większą), którą ewakuowano i umieszczono w gmachu Biblioteki Ordynacji Krasińskich, spaliła się razem ze zbiorem tej biblioteki w październiku 1944 r. na skutek podpalenia gmachu przez specjalne kolumny niemieckie. Pojedyncze dokumenty wymienionych registratur zagranicznych Rządu Narodowego i władz narodowych krajowych, niekiedy ze stemplem Biblioteki Batignolskiej, znaleźć można dziś w różnych zbiorach bibliotecznych i archiwalnych, w tym także w AGAD.
Zbiory archiwalne Hotelu Lambert, a wśród nich materiały Biura Polskiego oraz agencji dyplomatycznych Rządu Narodowego, Władysław Czartoryski przewiózł w XIX w. do Krakowa (via Kórnik). Obecnie przechowywane są w Bibliotece Czartoryskich (w dziale Archiwum Publicznego). Znajdują się tam: protokoły posiedzeń i korespondencja Biura Polskiego, jego księgi kancelaryjne i rachunkowe, papiery głównego agenta dyplomatycznego Rządu Narodowego w Paryżu W. Czartoryskiego, raporty, pisma i sprawozdania innych agencji dyplomatycznych, noty, memoriały dyplomatyczne, korespondencja z władzami, organizacjami i instytucjami różnych państw obcych, odezwy, dekrety, manifesty i rozkazy Rządu Narodowego Polski, spisy oficerów, druki, ulotki powstańcze itp.
Dziś większe zbiory szczątkowej dokumentacji władz narodowych okresu Powstania Styczniowego (z wyjątkiem tej, która zgromadzona została w Hotelu Lambert) przechowywane są: w AGAD w Warszawie, w Archiwum Państwowym w Krakowie, w Bibliotece Narodowej w Warszawie, w Muzeum Narodowym Wojska Polskiego (tu głównie ikonograficzne), w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, w Bibliotece Jagiellońskiej, w Bibliotece Oddziału Krakowskiego PAN, w Bibliotece Zakładu Ossolińskich we Wrocławiu, w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego (m.in. w papierach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego - materiały Organizacji Narodowej na Rusi-spuścizna członka tej Organizacji Zygmunta Starorypińskiego), w Bibliotece Polskiej w Paryżu (tu m.in. materiały Izby Obrachunkowej), w Fowley Court pod Londynem („Trauguttiana” w zbiorach ks. Józefa Jarzębowskiego) oraz w archiwach i bibliotekach Moskwy, Petersburga, Wilna, Lwowa i Kijowa). Trudno ustalić proweniencję znajdujących się obecnie w AGAD ocalałych, nielicznych dokumentów ogromnej niegdyś dokumentacji Organizacji Narodowej Powstania Styczniowego. Z zestawień numerów kancelaryjnych, występujących na pismach zachowanych w oryginale i w kopiach (nielicznych), można w pewnym przybliżeniu szacować, że tylko korespondencja kolejnych rządów narodowych, począwszy od kwietniowego A. Gillera do ostatniego B. Brzezińskiego, liczyła w sumie ok. 6 500 ekshibitów, tj. pism zarejestrowanych w dziennikach. Niektóre dokumenty, jak: manifesty odezwy, pisma ulotne, rozkazy, nie były w ogóle numerowane w ciągu numeracji dziennikowej oraz że w określonych przypadkach (jak pisma okólne) pod jednym numerem rejestrowano więcej niż jedno pismo. Dokumenty zachowane w Archiwum Głównym Akt Dawnych zostały w dużej części przejęte po II wojnie światowej z Muzeum Narodowego w Warszawie , gdzie były przechowywane głównie w „Tekach Gembarzewskiego”. Są to przedwojenne darowizny dla Muzeum od osób prywatnych w latach 1917-1938 (znaczna ilość przekazana przez mecenasa Czesława Jankowskiego w 1938 r., Alojzego Władysław Strzembosza z Damajowic – jako dar pośmiertny; także przez Zofię Niedźwiedzką, siostrzenicę Romana Żulińskiego, straconego razem z Trauguttem na stokach Cytadeli oraz wiele innych osób). Część dokumentów przekazało Archiwum Głównemu Akt Dawnych w latach 50. Archiwum Komitetu Centralnego PZPR, które weszło w ich posiadanie konfiskując dokumenty osób prywatnych i instytucji (m. in. Archiwum Państwowego m. st. Warszawy). Są to również rozmaite nabytki nieudokumentowane, zakupione bądź podarowane oraz rewindykaty z ZSRR . W księdze nabytków AGAD, pod nr 150 został zarejestrowany duży zbiór akt pod nazwą: „Plik korespondencji dotyczącej powstania styczniowego” – dar Mieczysława Rulikowskiego z Grodziska Mazowieckiego z 1950 r. Większość tej dokumentacji przyporządkowana została do kancelarii Naczelnika Obwodu Rzeszowskiego. Wydziału Obwodowego Rzeszowskiego; początkowo dokumenty tego urzędu przechowywane były w Ossolineum we Lwowie. Następnie znaczna ich część znalazła się w zbiorach historyka i kolekcjonera Aleksandra Czołowskiego; z tych większość trafiła po 1945 r. do AGAD (pojedyncze dokumenty są w Bibliotece Narodowej, oraz w Zakładzie Ossolińskich we Wrocławiu, reszta pozostała we Lwowie).
Jak wcześniej wspomniano dokumenty w zespole: Organizacja Narodowa Powstania Styczniowego zgrupowane zostały w kilkunastu działach, które zawierają materiał aktowy różnorodny tematyczne, związany z działalnością danego urzędu lub tworzący grupy terytorialne, tematyczne lub formalne:
Znajdujące się tu dokumenty pochodzą z lat 1862-1864. Jednym z najcenniejszych nabytych w latach 70. od prywatnego posiadacza pierwopis części II statutu Organizacji Narodowej, datowany 16 VI 1862 r.; część ta dotyczy struktury organizacyjnej i zakresu kompetencji ukonstytuowanego wówczas Komitetu Centralnego Narodowego i podległych mu władz terenowych. Dokumenty kolejne to: rota przysięgi dla osób wstępujących do Organizacji Narodowej oraz drukowany okólnik Komitetu Centralnego Narodowego z 15 VIII 1862 r. zawierający program społeczno-polityczny, jaki miał być realizowany w wolnej Polsce, oraz apel do włościan o zaufanie do „Rządu Polskiego” i „kapłanów”. Sprzed wybuchu powstania pochodzą ponadto dwa pisma oryginalne Komitetu Centralnego Narodowego - Komisji Interesów Duchownych i Opieki nad Ludem z 5 I 1863 r. wzywające nie wymienionego z nazwiska biskupa, aby nie potępiał ruchu narodowego oraz nie datowany „rozkaz” Komitetu Centralnego do naczelników powiatów, burmistrzów i wójtów gmin, zakazujący udzielania pomocy przy brance. Kolejny dokument to drukowany manifest „Komitetu Centralnego jako Tymczasowego Rządu Narodowego” z 22 I 1863 r. Wczesnego okresu walk powstańczych dotyczy raport nieznanego dowódcy adresowany do Komitetu Centralnego, a informujący o marszrucie jego oddziału. Dalej - postanowienie (druk) „Komitetu Centralnego jako Rządu Narodowego” z 31 III 1863 r. rozwijające dekret uwłaszczeniowy z 22 stycznia; dekret Rządu Narodowego (tzw. Złota Hramota) o uwłaszczeniu chłopów na Rusi, na arkuszu ozdobionym winietą (wariant samowolnie zmodyfikowany przez komisarza rządowego na Ruś Mariana Sokołowskiego); obok niego zwykły drukowany formularz aktu uwłaszczenia. Do działu dołączono odnalezione niedawno dwie odezwy dyktatora Mariana Langiewicza, ustanawiające Rząd Narodowy Cywilny (10 III 1863 Goszcza, 10/12 III 1863, Sosnówka). Ponadto: odezwa Rządu Narodowego wzywająca Polaków do opuszczenia armii rosyjskiej i wstąpienia w szeregi wojska powstańczego; postanowienie Rządu Narodowego z 12 IV 1863 r. odrzucające amnestię carską; rozkazy dzienne Rządu Narodowego do wojsk powstańczych (litografie) z 1863 r.; dekrety Wydziału Zarządzającego Prowincjami Litwy z kwietnia 1863 r., zabraniające urzędnikom i osobom cywilnym brania udziału w sekwestrowaniu majątków należących do uczestników powstania oraz w sprawach walki partyzanckiej i innych; dekrety Rządu Narodowego z lipca 1863 r.: zabraniający wójtom gmin wykonywania rozporządzeń „władz najezdniczych”; i o przejęciu przez Rząd Narodowy majoratów dygnitarzy carskich na ziemiach polskich; odezwy programowe Rządu Narodowego do narodu z 31 lipca: 1. zapowiadająca kontynuowanie walki i pospolite ruszenie i 2. do ludów i rządów Europy, wzywająca, by uznały one prawo narodu polskiego do niepodległości; wyciąg z ksiąg kasowych Wydziału Policji Rządu Narodowego za okres od 15 VIII do 20 IX 1863 r.; ogłoszenie z 12 XI 1863 r. o przeprowadzonej przez Rząd Narodowy reorganizacji administracji narodowej; postanowienie Rządu Narodowego z 21 XI 1863 r. określające organizację, kompetencje i procedurę Sądu Doraźnego m.st. Warszawy; raport komisarza rządowego woj. sandomierskiego z 1 X 1863 r. o stanie uzbrojenia oddziałów powstańczych oraz o sprawach bieżących administracyjno-wojskowych w tym województwie; raport ppłk De la Croix, naczelnika wojskowego powiatów: przasnyskiego, pułtuskiego i ostrołęckiego z 18 I 1864 r.; odezwa Rządu Narodowego do Narodu z 19/22 I 1864 r., w rocznicę wybuchu powstania; dekret Rządu Narodowego z 19 I 1864 r. w sprawach podatków dla rządu zaborczego, kontrybucji, rekwizycji i odszkodowań; listy pożegnalne do rodzin pisane 5 VIII 1864 r., na kilka godzin przed straceniem przez Józefa Toczyskiego i Romana Żulińskiego; obligacje tymczasowe Pożyczki Narodowej;
Dokumenty władz narodowych okresu Powstania styczniowego rozproszone są po różnych zespołach i zbiorach w Archiwum Głównym Akt Dawnych: w zespołach akt władz zaborczych (jako załączniki – gdyż wbrew przepisom, nakazującym ograniczenie korespondencji i niszczenie jej po wykorzystaniu, urzędy narodowe przechowywały część swej dokumentacji kancelaryjnej, która nierzadko trafiała w ręce wroga) oraz w zbiorach prywatnych (oddziału III) i w zbiorze dokumentów papierowych (oddziału I). Zespoły akt władz zaborczych (Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, Kancelarie Namiestnika i Głównodowodzącego Wojskami w Królestwie Polskim, Zarząd Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim, Audytoriat Polowy Wojsk w Królestwie Polskim) zawierają dokumenty oryginalne, kopie i tłumaczenia na język rosyjski i francuski oraz druki;
Zbiory prywatne (oddział III): Zbiór Branickich z Suchej - pisma i druki ulotne, z lat 1861-1863 m.in.: wiersze patriotyczno-religijne, odezwy, prasa tajna: rozkazy dzienne naczelnika m. Warszawy i inne; Zbiór materiałów różnej proweniencji z XVI-XIX w. - zawiera m.in. korespondencję kilku Włochów, powstańców z oddziału Francesca Nulla, którzy dostali się do niewoli rosyjskiej i byli więzieni w Częstochowie, skąd pisali do swoich rodzin, znajomych i redaktorów pism francuskich; Zbiór akt z Muzeum Narodowego, wśród nich m.in.: wiersze i pieśni patriotyczne, materiały o księżach zesłanych na Syberię, notatki Cypriana Norwida dotyczące powstania 1863 r., papiery prywatne Romualda Traugutta - akta zawartych związków małżeńskich i nominacji wojskowych, pisma ze sztabu wojsk rosyjskich;
Zbiór dokumentów papierowych (odział I) - tu włączona została nominacja Władysława Graibnera na porucznika artylerii w wojsku polskim, wystawiona w Krakowie 25 VI 1863 r. przez gen. Francois Rochebruna, pułkownika Żuawów Śmierci (dokument z nabytków).
Zespół nie jest zmikrofilmowany.
Zdecydowana większość dokumentów publikowana w wydawnictwie
Prawa własności należą do Skarbu Państwa.
AGAD, ON
Jak wcześniej wspomniano skład poszczególnych działów omawianego zespołu ma charakter przypadkowy i nie tworzy (z wyjątkiem „Naczelnika Powiatu Rzeszowskiego”) jednorodnych kancelaryjnych całości. Dokumenty pochodzące z kancelarii różnych urzędów, posiadających różne kompetencje i charakter, łączy związek z Organizacją Narodową powstania styczniowego oraz szczątkowy charakter poszczególnych grup akt. Ustalenie związku akt z kancelarią danego urzędu umożliwiły głównie pieczęcie występujące na dokumentach (także adnotacje kancelaryjne – znaki wydziałów itp.). Nie zawsze było to jednak możliwe. Tam, gdzie cechy zewnętrzne nie występowały i nie było możliwości kancelaryjnego zakwalifikowania akt, utworzono z nich grupy terytorialne, tematyczne lub formalne (np. „Miscellanea Galicyjskie”, „Prasa powstańcza”, „Materiały kartograficzne ikonograficzne”). Sfragistyka, ze względu na ogromną rolę, jaką odgrywała pieczęć w powstaniu styczniowym ma duże znaczenie, dostarczając dodatkowych elementów do poznania organizacji władz powstańczych i funkcjonowania ich kancelarii. Podpisy wystawców zastępowane były z reguły odciskami pieczęci. Tylko sporadycznie, w sytuacjach wyjątkowych, pisma sygnowano pełnym nazwiskiem i imieniem. W skład poszczególnych komórek kancelaryjnych wchodzą zarówno dokumenty wypływające z kancelarii danego urzędu jak i do nich wchodzące. Ich kwalifikacja wynika z treści, która sugeruje związek z pracą tej, a nie innej kancelarii. Utworzenie grup akt związanych wyłącznie z kancelarią odbiorcy nie było możliwe, ze względu na fragmentaryczny stan ich zachowania. Prawie każdy dokument dotyczy innego zagadnienia i nie wiąże się ani z pozycją poprzednią ani następną.
Kwalifikację dokumentów do poszczególnych działów przeprowadziła ok. 1963 r. Franciszka Ramotowska. Powstały wówczas inwentarze kartkowe szczątków akt władz narodowych 1862-1864 r. i innych materiałów dotyczących Powstania Styczniowego, przez długi czas funkcjonujące w archiwum jako jedyna pomoc archiwalna. Zespoły akt tworzyły tzw. „Zbiór zespołów szczątkowych i drobnych z okresu powstania styczniowego”. Nie występował on w ewidencji AGAD, nazewnictwie i pomocach archiwalnych dla zasobu archiwum. Skupiał kilkanaście zespołów archiwalnych, z których każdy posiadał odrębny numer ewidencyjny i odrębne sygnatury akt. Poszczególnym zespołom (i ich częściom składowym) nadano ponadto sygnaturę cyfrowo – literową od A1 do D7. Jednym z tych zespołów są akta „Organizacji Narodowej Powstania Styczniowego”. W jego skład wchodziły początkowo dokumenty zgrupowane w 17 działach (A1-A17). Nie posiadały one sygnatury ciągłej; aktom w każdym z działów nadano odrębną numerację i sporządzono odrębny inwentarz kartkowy. Część akt - różnego rodzaju nabytków z okresu późniejszego pozostawała nie zewidencjonowana. W 2002 r. w Archiwum Głównym Akt Dawnych rozpoczęto prace reinwentaryzacyjne i melioracyjne w stosunku do istniejących inwentarzy kartkowych oraz zespołu akt Organizacji Narodowej. Wstępna Komisja Metodyczna AGAD w 2002 r. przyjęła koncepcję autorki ponownego rozpoznania dokumentów, ponownego posegregowania ich według działów (z uwzględnieniem materiałów dotychczas nie ujętych w inwentarzu), nadania działom właściwej kolejności, uznania akt Organizacji Narodowej Powstania Styczniowego za jeden zespół i ciągłego przesygnowania akt w obrębie tegoż zespołu. Akta zakwalifikowano do 20 działów (nielicznym dokumentom zmieniono dotychczasową przynależność). W obrębie danego działu akta ułożono chronologicznie:
- Rząd Narodowy, sygn. 1-41;
- Naczelnik m. Warszawy, sygn. 42-51;
- Naczelnik Policji Narodowej m. Warszawy, sygn. 52-55;
- Naczelnik m. Kalisza, sygn. 56-57;
- Naczelnik m. Wilna, sygn. 58;
- Naczelnik m. Krakowa, sygn. 59-62;
- Naczelnik okręgu krakowskiego, sygn. 63-66;
- Naczelnik m. Rzeszowa, sygn. 67;
- Naczelnik obwodu rzeszowskiego. Wydział obwodowy rzeszowski, sygn. 68-148;
- Wydziały obwodowe. Naczelnicy obwodowi i powiatowi Galicji Zachodniej, sygn. 149-154;
- Komisarz rządowy na Galicję Zachodnią, sygn. 155-157;
- Wydział Krakowa i Galicji Zachodniej, sygn. 158;
- Komisarz Pełnomocny Rządu Narodowego na Galicję, sygn. 159-163;
- Miscellanea Galicyjskie, sygn. 164-169;
- Prowincjonalne władze powstania styczniowego, sygn. 170-185;
- Materiały kartograficzne i ikonograficzne, sygn. 186-188;
- Prasa powstańcza, sygn. 189-200;
- Odezwy, pisma ulotne, sygn. 201-217;
- Wiersze, pieśni powstańcze, sygn. 218-224.
Inwentarze kartkowe zostały zmeliorowane, rozszerzono i uzupełniono rubryki dotyczące treści akt, uściślono datację i język akt. W inwentarzu uwzględniono następujące pola: sygnatura, dział, tytuł, treść, daty, języki, opis zewnętrzny, forma, strony, sygnatury kancelaryjne, sygnatury dawne, uwagi. Ze względy na to, że większość dokumentów z tego zespołu została już wydana drukiem, podano również informacje na temat wydawnictwa, w którym dany dokument został opublikowany, z przytoczeniem ówczesnych sygnatur, pod którymi dokumenty te były przechowywane w AGAD (konkordancja)
Zespół ma charakter otwarty, ewentualne nabytki będą do niego sukcesywnie dołączane.
[Program i zasady Organizacji Narodowej].
Publikacja:
Publikacja:
[Okólnik z apelem do włościan o zaufanie do "Rządu Polskiego" i kapłanów głoszących hasła wolnościowe.]
Publikacja:
ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego (Teki Gembarzewskiego 23584).
mfilm 3333
[Prośba Komitetu Centralnego do jednego z biskupów - prawdopodobnie bpa Marszewskiego - aby nie potępiał ruchu narodowego]
Publikacja:
[Rozkaz Komitetu Centralnego Narodowego zabraniający naczelnikom powiatów, burmistrzom oraz wójtom gmin udzielania jakiejkolwiek pomocy przy brance]
Publikacja:
[Odezwa wzywająca cały naród polski do walki o wolność Ojczyzny; obietnica zrównania stanów, uwłaszczenia chłopów, apel do narodu moskiewskiego]
Publikacja:
[Raport dowódcy oddziału płk Konstantego Ramotowskiego (Wawra) o ruchach tego oddziału w powiecie łomżyńskim i ostrołęckim w marcu 1863 r. oraz o innych oddziałach znajdujących się w okolicznych powiatach]
Publikacja:
ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
[Odezwa dyktatora Mariana Langiewicza z Kwatery Głównej w Goszczy, uzasadniająca potrzebę dyktatury. Potwierdzenie zasad programowych z 22 I 1863 r. Wezwanie do broni. Ustanowienie Rządu Narodowego Cywilnego].
Publikacja:
[Ogłoszenie przez dyktatora Mariana Langiewicza w Kwaterze Głównej w Sosnówce zasad organizacji i zakresu działania Rządu Narodowego Cywilnego].
Publikacja:
[Komitet Centralny jako Rząd Narodowy przypomina dekret o uwałaszczeniu włościan i zobowiązuje właścicieli dóbr do ścisłego przestrzegania tego dekretu].
Publikacja:
[Odezwa wzywająca Polaków do opuszczenia szeregów wojska rosyjskiego i wstąpienia do wojska powstańczego].
Publikacja:
[Dekret wzywający lud Podola, Wołynia i Ukrainy do powstania i ogłaszający uwłaszczenie chłopów na tych terenach].
Publikacja:
jest to tzw. wersja B stanowiąca wariant samowolnie zmodyfikowany przez Mariana Sokołowskiego, komisarza rządowego na Rusi, który został z tego powody zdymisjonowany.
Publikacja:
Polecenie sporządzenia wg załączonych formularzy nr 1 i 2 wykazów oficerów w oddziałach i województwach, stanu oddziałów, ponadto sprawy nominacji, przebywania kobiet w oddziałach, nominacje itp.].
Publikacja:
[Odezwa Rządu Narodowego. Wydziału Zarządzającego Prowincjami Litwy do naczelników wojskowych wojewódzkich, powiatowych i oddziałowych i do żołnierzy w sprawie metod walki partyzanckiej, ogłoszenie dekretów uwłaszczeniowych, likwidacji urzędów carskich].
Publikacja:
Publikacja:
[Nominacje na wyższe stopnie oficerskie i stanowiska].
Publikacja:
[Nominacje na wyższe stopnie oficerskie i stanowiska].
Publikacja:
Publikacja:
Publikacja:
Publikacja:
[Dekret o przejęciu przez Rząd Narodowy majoratów carskich dygnitarzy. Nakaz wpłacania wszystkich dochodów z tych dóbr do kas narodowych].
Publikacja:
Publikacja:
[Odezwa wzywająca do uznania prawa Polski do niepodległości; apel o zaprzestanie popierania Rosji przez rządy europejskie.
Publikacja:
(Rozkaz dotyczy spraw organizacji służby, dyscypliny, zwolnień, nominacji itp.].
Publikacja:
[Sprawozadanie z wydatków Wydziału Policji].
Publikacja:
Publikacja:
[Raport omawiający stan zaopatrzenia w broń i amunicję oddziałów powstańczych oraz bieżące sprawy administracyjno-wojskowe w woj. sandomierskim].
Publikacja:
[Ogłoszenie o reorganizacji administracji narodowej w Warszawie i całym kraju oraz o obsadzeniu różnych funkcji w ostatnim czasie wakujących].
Publikacja:
[Postanowienie Rządu Narodowego odnośnie organizacji, kompetencji i procedury Sądu Doraźnego miasta stołecznego Warszawy].
Publikacja:
[Wyciag z okólnika rozesłanego naczelnikom sił zbrojnych województw 28 XI 1863 r.; sprawy organizacyjne, wyroki, nominacje itp.].
Publikacja:
3 egzemplarze; rewindykat z b. ZSRR; Księga Nabytków AGAD, poz. 510/2 (odezwy 1863-1865, 1 teczka przekazana w marcu 1966 r. przez NDAP).
[Formularz lokalnego aktu uwłaszczenia].
Publikacja:
[Odezwa do ludu uzasadniająca cele walki narodu polskiego z caratem i wzywająca do jej kontynuowania].
Publikacja:
3 egzemplarze; rewindykat z b. ZSRR; Księga Nabytków AGAD, poz. 510/2 (odezwy 1863-1865, 1 teczka przekazana w marcu 1966 r. przez NDAP).
[Raport ppłk Juliana de la Croix dla Rządu Narodowego opisujący dramatyczną sytuacje w województwie płockim].
Publikacja:
[Dekret w sprawie płacenia podatków rządowi zaborczemu, rekwizycji i strat poniesonych przez społeczeństwo polskie w czasie działań powstańczych oraz o odszkodowaniu dla osób, które poniosły straty materialne na skutek represji zaborczych].
Publikacja:
[Odezwa do narodu w rocznicę manifestu styczniowego].
Publikacja:
[Nominacja płk Jabłonowskiego (Bolesława Dłuskiego) na naczelnika sił zbrojnych woj. wileńskiego i kowieńskiego].
Publikacja:
Publikacja: nie publikowany
Publikacja: nie publikowany
Publikacja: nie publikowany
Publikacja: nie publikowany
Rozkaz wzywający ludność miejską do niepłacenia podatków ustanowionych przez władze rosyjskie, zabraniający nabywania od żołnierzy rosyjskich przedmiotów zrabowanych oraz rozpowszechniania niesprawdzonych wiadmości].
Publikacja:
[Polecenie naczelnika m. Warszawy dla Józefa Styczakowskiego*, aby przekazywał tajne rozkazy władz carskich okazicielowi niniejszego pisma].
Publikacja:
Publikacja:
[Pismo naczelnika m. Warszawy obwieszczające konfiskatę dokonaną przez rząd rosyjski nieruchomości Stanisława Janowskiego b. kasjera Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, który z ramienia Rządu Narodowego wyjechał za garnicę oraz zakazujące nabywania tej nieruchomości].
Publikacja:
[Rozkaz wzywający osoby nie mieszkające w Warszawie do opuszczenia miasta, zabraniający udziału w zapowiedzianym przez władze rosyjskie burzeniu domów na Krakowskim Przedmieściu, zawiadamiający o dostaniu się w ręce rosyjskie kwitów podatkoych, donoszący o wykonanym wyroku śmierci oraz informujący o wprowadzeniu pieczęci naczelnka miasta z trzema herbami: Korony, Litwy i Rusi].
Publikacja:
[Rozkaz podający do wiadomości dekret Rządu Narodowego z 8 IV 1863 r. ustanawiający komisję weryfikacyjną do rozpatrywania reklamacji podatkowych kontrybuentów].
Publikacja:
[Rozkaz podający do wiadomości dekret Rządu Narodowego z 8 IV 1863 r. ustanawiający komisję weryfikacyjną do rozpatrywania reklamacji podatkowych kontrybuentów].
Publikacja:
[Zezwolenie udzielone Józefowi Styczakowskiemu na staranie się o posadę u rządu zaborczego]*.
Publikacja:
[Odezwa o zamknięciu dekretem Rządu Narodowego loterii klasycznej po rozegraniu 102 ciagnienia].
Publikacja:
z nabytków AGAD.
[Rozkaz informujący o różnych formach represji carskich: wyroków śmierci (męczeńska śmierć Józefa Piotrowskiego), zsyłek, konfiskat, zbiorowych deportacji, szerzeniu demoralizacji w młodym pokoleniu].
Publikacja:
[Podanie do powszechnej wiadomości dekretu Rządu Narodowego z 17 VIII 1863 r. ustanawiającego Wydział Policji, zapowiedź wydania pisma poświęconego wyłącznie rozporządzeniom związanym ze sprawami policyjnymi, zobowiązanie właścicieli domów do obserwowania lokatorów i prowadzenia meldunków, ponowienie zakazu płacenia podatków i podejmowania się dostaw dla Rosjan oraz nabywania rzeczy zrabowanych, wezwanie do powrotu do miejsca stałego zamieszkania osób nie zameldowanych w Warszawie, zalecenia w sprawie noszenia odznak patriotycznych, stroju żałobnego i oddawania ukłonów w. księciu, przytoczenie szeregu represyjnych zarządzeń carskich, informacje o szpiegach rosyjskich i ludziach ściganych przez władze rosyjskie].
[Zawiadomienie, że Aleksander Brandt, chórzysta teatralny, który jakiś czas przebywał w Krakowie, a nastepnie znalazł się w Warszawie, jest szpiegiem; podziekowanie za doniesienie o Łempickim*].
nie publikowany.
[Anonimowe pismo 5 członków organizacji, pozostających pod rozkazami naczelnika inspekcji IX, dzielnicy I oraz naczelnika sekcji pana B... zwracające uwagę na nadużycia zwierzchnika i oznajmiające o podaniu się do dymisji].
nie publikowany.
[Zakaz wstępowania do szeregów powstańczych młodzieży poniżej 18 lat oraz apel do społeczeństwa o zachowanie środków ostrozności w stosunku do prowokatorów rosyjskich].
ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
[Pismo w sprawie wykazów podatków ofiary narodowej. Instrukcja do formowania wykazów podatkowych. Formularz Wykazu].
[Wezwanie do objęcia obowiązków naczelnika m. Krakowa].
[Prośba o wyjaśnienie sprawy upoważnienia do zbierania składek, kwestia zatrudnienia powstańca Lasockiego oraz wyznaczenia pomieszczeń na więzienie i poszukiwanie lokali mieszkalnych].
[Wezwanie do zarządzenia poboru podatków i przesyłania tygodniowych sprawozdań o jego wynikach oraz polecenie składania zebranych pieniędzy w Kasie Głównej; wyjaśnienie biura podatkowego w Krakowie w sprawie stanu prac związanych z przeprowadzeniem poboru podatku].
[Rejestr korespondencji i dyspozycji wychodzących z wydziału efektów przy naczelniku okręgu krakowskiego, głównie do naczelnika obwodu rzeszowskiego].
nie publikowany.
z nabytków.
[Zalecenie rozbudowy organizacji narodowej w małych miasteczkach, z podstawowym zadaniem - patriotycznego oddziaływania przez nie na lud wiejski i pozyskanie go do walki o niepodległość].
[Sprawozdanie finansowe].
pieczęć Biblioteki Ossolińskich we Lwowie; z nabytków.
[Blankiet nominacyjny na stanowisko naczelnika Expedytury okręgu krakowskiego].
[Wezwanie do dalszego sprawowania obowiązków i zajęcia się wyegzekwowaniem zaległych podatków].
[Wezwanie do przyjazdu do Lwowa w celu omówienia z władzami powstańczymi sprawy zorganizowania przejścia w lubelskie trzech zbrojnych oddziałów pod dowództwem generała Antoniego Jeziorańskiego, z których jeden ma przekroczyć granice w rzeszowskiem].
[Wezwanie naczelnika obwodu rzeszowskiego do Krakowa w celu szczegółowego omówienia spraw finansowych, organizacji oddziału wojskowego, dotyczących transportu broni do lubelskiego, podlaskiego i sandomierskiego].
[Wezwanie do przesłania spisu ludności obwodu, posiadającej większy majątek, w związku z rozpisaniem przez Rząd Narodowy przymusowej pożyczki narodowej].
[Zawiadomienie o mianowaniu dr Kazimierza Szczanieckiego komisarzem przy oddziale rzeszowskim generała Waligórskiego i wezwanie do udzielenia mu pomocy w pracach].
[Zawiadomienie o złożeniu swej władzy w ręce Rady Prowincjonalnej Galicji Zachodniej].
[Odezwa Wydziału obwodowego rzeszowskiego do mieszkańców Galicji Zachodniej potępiająca zbiegostwo z oddziałów wyprawianych z Galicji do walki na terenie zaboru rosyjskiego oraz wzywająca ich, aby nie przechowywali zbiegów w swoich domach i nie udzielali im pomocy pod surową odpowiedzialnością].
[Wezwanie do składania podatku dochodowego do kasy głównej Rady oraz do zachowania tajemnicy składu osobowego Rady].
[Wezwanie aby zaprzestać podejmowania działań w celu przedsięwzięcia wyprawy oddziałów płk Czachowskiego i mjr Liwocza, których pozbawiono dowództwa za niesubordynację].
[Pismo zawierające instrukcję organizacji wosjkowej w prownicjach Galicji Zachodniej i Wschodniej wraz z komentarzem].
[Polecenie sporządzenia spisu osób, które uchylają się przed wykonywaniem poleceń władz narodowych odnośnie uiszczania ofiar].
[Polecenie sporządzenia listy lekarzy zdolnych do służby polowej z dołaczonymi dotychczasowymi stanami służby].
[Postanowienie powołujące naczelników pogranicznych w wymienionych obwodach w pasie granicznym z Królestwem Polskim i określające ich atrybucje i obowiązki].
[Odpowiedź na pismo Wydziału z 9 IX; omówienie spraw poruszonych przez Wydział, które należą jedynie do kompetencji Rządu Narodowego - kwestie kontaktów zagranicznych, nominacji i stanowisk, zakupu broni].
[Prosba o informację w sprawie koni dostarczonych dla oddziału gen. Waligórskiego].
[Zawiadomienie o wysłaniu do obwodów naczelnika komunikacji w sprawie utworzonej sekcji komunikacyjnej oraz komisarzy nadzwyczjnych pełnomocnych w celu uregulowania spraw bieżących; prośba o zawiadomienie pana [...]* aby przybył do Krakowa w celu uregulowania spraw zajmowanego stanowiska].
[Odpowiedź na pismo z 26 IX odnośnie przesłania środków finansowych na potrzeby bieżące, trudności transportu, dostaw niezbędnych przedmiotów: siodeł, koni; wyjaśnienie sprawy wydatków na potrzeby oddziałów z funduszu wydziałowego w związku z wyprawą oddziału pieszego Tarnowskiego. Informacja o formowaniu oddziału gen. Waligórskiego i dołaczeniu do niego części oddziału gen. Kruka].
[Wezwanie do zwalczania szerzonych przez przeciwników politycznych wieści o narastającym buncie wobec władzy zwierzchniej i o zmianie kierunku polityki Rządu Narodowego oraz braku porozmumienia między Rządem a jego organami prowincjonalnymi].
[Pismo przewodnie wraz z instrukcją dla organizatorów powiatowych, będącą dopełnieniem rozesłanej poprzednio instrukcji organizacji wojskowej oraz rota przysięgi].
[Zawiadomienie, że w składzie i uprawnieniach wydziałów obwodowych nie zaszły żadne zmiany, wezwanie do przyśpieszenia poboru ofiary narodowqej, zajęcia się uzupełnianiem organizacji obwodowej i powiatowej, podanie klucza, którym należy posługiwać się w pismach urzędowych wymagajacych tajemnicy].
[Pismo przewodnie do regulaminu i odezwy w sprawie Komitetu Niewiast z poleceniem zajęcia się ta sprawą].
[Nakaz dostarczenia niezbędnych funduszów na wyprawienie oddziału Antoniego Waligórskiego].
[Pismo odnoszące się do sposobu opłacania kurierów i informacja o chwilowym zatrzymaniu kuriera rzeszowskiego bez konsekwencji dla obiegu korespondencji].
[Okólnik w psrawie podatku narodowego. Polecenie przysłania sprawozdania o stanie organizacji obwodowej].
[Wezwanie do potwierdzenia odbioru dwóch wcześniejszych pism (reskrypt komisarza pełnomocnego i instrukcja dla komitetu dam].
[Polecenie dostarczenia wiadomości o ilości powstańców poległych i wzietych do niewoli z każdego obwodu]
[Wezwanie do wydania niezwłocznie rozporządzeń, w celu okazania mu pomocy przy formowaniu oddziału I i powiadomieno właściwe władze, że w pasie nadgranicznym tylko on został upoważniony przez naczelnika wojennego woj. lubelskiego gen. Kruka do zbierania i formowania ludzi].
[Wyjaśnienie w sprawie wykazu rannych i poległych].
[Odpowiedź na ostatni raport (bez daty); polecenie dotyczące rozrachunku ze Skarbem Rządu Narodowego i formowania oddziałów, omówienie sprawy naczelników kadr wojskowych, straży narodowej, transportu broni do lubelskiego, stosunków z gen. Krukiem, zawiadomienie o rychłym nadesłaniu instrukcji dotyczącej stosunków z władzami wojskowymi i inspektorami pasa granicznego
[Pismo Pismo legitymujące Organizatora Kadr Wojskowych w obwodzie rzeszowskim].
[Pismo w sprawie różnych śledztw i rewizji dokonywanych przez władze austriackie]
[Pismo w sprawach administracyjnych, organizacyjnych i nominacyjnych; m. in. informacja o przesłaniu nominacji na naczelnika obwodu rzeszowskiego* wraz z nową pieczęcią i regulaminem organizacji narodowej w Galicji, prośba o przedstawienie kandydatów na naczelników powiatowych i przesłanie sprawozdania na temat działalności Komitetu Niewiiast; nakaz rozbudowania organizacji w Rzeszowskiem].
[Wezwanie do udzielenia pomocy organizatorowi siły zbrojnej okręgu krakowskiego przy wyprawieniu oddziałów wojskowych znajdujących się na terytorium obwodu rzeszowskiego (przypomnienie o potrzebie zasilania ruchu nowymi oddziałami); w dopisku informacja o konieczności przesłania korespondencji do Komisarza Pełnomocnego Województwa Lubelskiego i gen. Śmiechowskiego].
[Pismo w sprawie zbierania dobrowolnych ofiar na założenie mennicy narodowej].
[Ostrzeżenie przed rewizjami u mieszczan Przeworska Jaworskiego i Kozłowskiego, wydanych przez Moritza].
[Instrukcja werbunkowa z sugestią wykorzystania do tej akcji księży].
[Prośba o ostrzeżenie ekonoma z Łańcuta Zenon Seredyńskiego przed grożącym mu sądem wojennym].
[Oddanie pod sąd płk Lucjana Dąbrowskiego. Wskazówki co do odbioru broni i efektów. Komentarz do okólnika o wzajemnym stosunku organizacji cywilnej i wojskowej. Kolportaż druków przeznaczonych dla ludu].
[Informacja o nowej organizacji wojskowej w Galicji oraz o wzajmenych uprawnieniach organizacji wojskowej i cywilnej].
[Wezwanie do zaktywizowania Komitetów Niewiast].
[Odpowiedź na zapytania w sprawie należności za efekty].
[Ostrzeżenie w sprawie grożących rewizji i aresztowań, na podstawie raportu naczelnika policji].
[Sprawa broni i amunicji znajdujacej się w pasie granicznym].
[Wezwanie do aktywniejszego ściągania podatku narodowego, zwłaszcza od majętnego ziemiaństwa].
[Pismo przewodnie odnośnie przesyłki pieczęci dla naczelników powiatowych].
[Pismo przewodnie do przesłanej instrukcji organizacji wojskowej]
[Pismo przewodnie informujące o przesłaniu odpisu odezwy Komisarza Pełnomocnego Rządu Narodowego w Galicji w sprawie organizacji miast i miasteczek i oddziaływania przez nie na lud oraz zawiadomienie o wydanym rozporządzeniu odnośnie organizacji wojskowej, wysyłki ludzi i ich zaopatrzenia].
[Sprawa włóczęgi Leonidasa Zellnera, grekobawarczyka, złodzieja i jego ewentualnego wydalenia do Królestwa Polskiego].
[Wezwanie do udzielenia pomocy dwóm niezidentyfikowanym osobom, wysłanym przez Naczelnika Policji].
[Zawiadomienie o przejściu inspektoró pasa granicznego pod zarząd Naczelnika Okręgu Krakowskiego].
Instrukcja skarbowa pod względem zaprowadzenia jednostajnej manipulacji rachunkowej w obwodach okręgu krakowskiego.
[Odpowiedź na raport z 1 II 1864: nowe pieczęcie dla władz lokalnych: naczelników miast obwodowych i powiatowych. Podziękowanie za raport o sytuacji w woj. lubelskim. Nominacja nowego dowódcy I korpusu, Sprawy urlopowe. Rozkaz zdania służby przez inspektora pasa granicznego. Wiadomość o przesłaniu z Wydziału Wojny odpowiedzi dla ppor. Wojciechowskiego i duplikatu jego nominacji].
[Pismo nawiązujące do przesłanej kopii instrukcji skarbowej z 31 stycznia (patrz sygn. 125), dotyczącej poboru podatków z wezwaniem do przedstwienia wykazu płatników podatku narodowego wraz z preliminarzem wpływów z poszczególnych powiatów i przypomnienia naczelnikom powiatów o ich obowiązkach w tym zakresie].
[Wzory blankietów: księgi kasowej i kontroli podatków ofiary narodowej w powiecie i obwodzie]*.
[Pismo w sprawie organizacji i działalności władz policyjnych, w związku z instrukcją policyjną].
[Odpowiedź na raport z 6 II 1864 r.: Sprzedaż biletów loteryjnych. Zapowiedź dostawy płaszczy. Nakaz przesłania wykazu nieobecnych płatników podatku narodowego].
[Sprawa podatku ofiary narodowej].
[Wyjaśnienie sprawy zabranych pieniędzy i ekspedycji w Rzeszowie - prosba o potraktowanie odzyskanejj sumy jako zasiłku dla obwodu rzeszowskiego i zużycie na poparcie wyprawy płk Sawy. Kwestia roszczeń płk Sawy odnośnie oddziału Prędowskiego i ewentualnej reakcji gen. Boaska. Polecenie przesłania raportu i rachunków].
[Ostrzeżenie przed interwencją austriacką w rejonie Tarnobrzega. Przesyłka dla mjr Zawadzkiego].
[Objaśnienie o sposobie zaspokojenia żądań finansowych władz wojskowych].
[Sprawa używania cedułek opatrzonych właściwym znakiem komunikacyjnym przy przesyłkach].
[Wezwanie do przeciwdziałania pogłoskom o rozruchach, majacych rzekomo wybuchnąć w Galicji, przez zbadanie, czy jest to intryga austriacka, czy też działania strony polskiej (w tym przypadku nakaz odstawienia wichrzycieli do oddziałów w Królestwie].
[Pismo przewodnie do ustawy o sądach obywatelskich].
[Pismo przewodnie do odezwy Wydziału Rządu Narodowego w Galicji z dn. 8 II 1864 r., z zaleceniem jej rozpowszechnienia]
[Podanie Józefata Oknińskiego zgłaszające chęć służby w organizacji cywilnej oraz pismo przewodnie do tegoż, polecające sprawdzenie okoliczności i kwalifikacje podającego oraz znalezienie stosownego zajęcia w pracach organizacyjnych].
[Pismo w sprawie śledztw i rewizji prowadzonych przez władze austriackie oraz traktowania przez obywateli żołnierzy oddziałów powstańczych].
z nabytków (księga nabytków AGAD, poz. 150).
[Instrukcja wykonawcza do sporządzenia fasji podatku narodowego na 1864 r.].
[Wezwanie do ponaglenia inspektora pasa granicznego i jego zastępcy o przesyłkę broni w Sandomierskie].
[Wezwanie do organizowania powierzonego mu obwodu, zapowiedź nadesłania ludzi do pomocy].
[Pismo w sprawie ekspedycji mjr Gromejko. Polecenie ewentualnego przygotowania na jego żądanie eskorty, złożonej z 50 koni].
z nabytków (księga nabytków AGAD, poz. 150).
[Pismo w sprawie spłacania długów zaciągniętych na cele organizacyjne oraz ściagania podatku narodowego].
nie publikowany
[Klucz szyfru dla pisania nazwisk i gatunków broni; w przypadku odkrycia szyfru - polecenie niezwłocznego zawiadomienia Wydział Wojny z żądaniem zmiany].
nie publikowany
[Okólnik przesłany Naczelnikowi m. Krakowa, rozwiązujący Radę Prowincjonalną Galicji Zachodniej i podporządkowujący sobie jej agendy].
[Instrukcja skarbowa w przedmiocie przyjmowania od kontrybuentów podatków narodowych, wydawania stosownych pokwitowań oraz składania raportów].
[Okólnik w sprawie mobilizacji lekarzy do służby polowej].
[Okólnik wzywający do przedstawienia nazwisk osób nie płacących podatku narodowego].
[Sprawa wyborów do Towarzystwa Rolniczo-Przemysłowego].
[Przytoczenie rozporządzenia Rządu Narodowego z 17 III 1864 r., nr 342, wzywajacego do dalszej pracy i walki].
[Postanowienie Komisarza normujące wg Regulaminu Rządu Narodowego z dn. 10 lipca organizację Rady Prowincjonalnej Galicji Zachodniej oraz okreslające atrybucje tejże Rady i własne].
z nabytków (księga nabytków AGAD, poz. 150).
[Postanowienie Komisarza wprowadzające wg Regulaminu Rządu Narodowego z 10 lipca reorganizację administracji obwodów w Galicji Zachodniej: komisarze obwodowi, naczelnicy powiatowi, naczelnicy miejscy].
z nabytków (księga nabytków AGAD, poz. 150).
[Postanowienie Komisarza regulujące stosunki służbowe w urzędach Galicji Zachodniej, wraz z rotą przysiegi].
[Blankiet nakazu rekwizycji koni do służby kawaleryjskiej od dziedziców lub dostarczenia równowartości w gotówce (150 zł.)].
[Oświadczenie o nakazie udzielania pomocy wszelkim osobom starającym się o uwolnienie z więzienia Jana Kurzyny].
[Pismo infomujące o objęciu funkcji organizatora wojskowego Galicji Zachodniej z ramienia Ludwika Mierosławskego. Zapowiedź powołania do służby ludzi chętnych, bez względu na ich przekonania polityczne. Wezwanie do współpracy w zakresie organizacyjnym i finansowym].
[Odezwa Wydziału do mieszkańców zaboru austriackiego zawiadamiająca o ukonstytuowaniu się 1 XII 1863 r. na mocy dekretu Rządu Narodowego z 9 XI 1863 r., nr 3120 Wydziału Rządu Narodowego na zabór austriacki i wzywająca do posłuszeństwa, solidarności i wytrwałości].
na dokumencie: liczba 1884; exlibris Biblioteki Ossolińskich; z nabytków.
[Przypomnienie obywatelom o warunkach udzielania kwater lub wiktu powstańcom oraz zawiadomienie o ustanowieniu jednorazowego podatku, który ma być opłacony do końca grudnia 1863 r. (przeznaczone do ogłoszenia w gazecie)].
nie publikowany
fragment tekstu pisany ołówkiem; na dokumencie: liczba 1884; pieczęć Biblioteki Ossolińskich we Lwowie; z nabytków.
[Prawo podatkowe wydane na posiedzeniu Wydziału Rządu Narodowego w Galicji 26 I 1864 r.].
[Raport policji narodowej o aresztowaniach w Krakowie oraz doniesienia o dokonanych lub zamierzonych akcjach władz policyjnych i śledczych przeciwko osobom należącym do organizacji powstańczej lub z nią współpracujących].
na dokumencie: liczba 1884; pieczęć Biblioteki Ossolińskich we Lwowie; z nabytków.
[Raport policji narodowej. Wykaz przedmiotów zabranych przy rewizjach przez władze austriackie. Informacja o rewizjach zarządzonych na prowincji i prowadzonych śledztwach, m. in. w sprawach Ignacego Kruszewskiego i Władysława Bentkowskiego oraz dalszych aresztowaniach].
na dokumencie: liczba 1884; pieczeć Biblioteki Ossolińskich we Lwowie; z nabytków.
[Raport policji narodowej o dalszym przebiegu śledztwa w sprawie Władysława Bentkowskiego].
na dokumencie: liczba 1884; pieczęć Biblioteki Ossolińskich, napis: kopia; z nabytków.
nie publikowany
Pismo to może mieć związek z korespondencją Zenona Seredyńskiego, ekonoma z Łańcuta z Wiktorem Zbyszewskim, naczelnikiem obwodu rzeszowskiego w sprawach dostaw odzieży i bielizny dla powstańców (patrz, sygn. 168-169), z nabytków.
[Korespondencja Wiktora Zbyszewskiego, naczelnika obwodu rzeszowskiego z Zenonem Seredyńskim, ekonomem z Łańcuta w sprawie pilnych dostaw odzieży, obuwia i bielizny dla powstańców].
nie publikowany
fragment zerwanej pieczęci lakowej; z nabytków
nie publikowany
patrz też - sygn 110; z nabytków
[Płk Teodor Cieszkowski prosi o pomoc dla ppor. Nowaka, który ma przeprowadzić akcje dywersyjna niedaleko Ząbkowic].
[Pismo polecające wystawione na okaziciela przez gen. Antoniego Jeziorańskiego. Załączony blankiet kwitu na sumę wniesioną do Kasy Głównej Centralnego Narodowego Komitetu].
[Rozkaz gen. Antoniego Jeziorańskiego w sprawie dyslokacji wojsk powstańczych; polecenie aby oddziały rozlokowane czasowo udały się na główny punkt zborny].
pieczeć: Naczelnik Sił Zbroj[nych] Wojew[ództwa] Lubel[skiego] i Sandomier[skiego]; z nabytków.
[Gen. Antoni Jeziorański upoważnia Władysława Seredyńskiego do wydania konia oficerowi powstańczemu].
pieczeć: Naczelnik Sił Zbroj[nych] Wojew[ództwa] Lubel[skiego] i Sandomier[skiego]; z nabytków.
[Paweł Olszewski, w imieniu grupy ochotników wojskowych, zawiadamia nie ustalonego dowódcę, że nie może połączyć się z oddziałem gen. Zygmunta Padlewskiego i prosi o przyłączenie się do niego].
21 IV 1863 r. Padlewski został aresztowany przez żandarmerię carską; 15 V 1863 r. - rozstrzelany w Płocku; ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego
[Nominacja Karola Jędrzejewskiego na porucznika wystawiona przez gen. François Rochebruna. Stan służby].
[Kwit wystawiony przez naczelnika powiatu lubelskiego dla poborcy podatku włościanina Szymona Wójcika].
[Pismo polecające na okaziciela dotyczące udzielenia pomocy podxczas podróży, wystawione przez naczelnika siły zbrojnej 3 połączonych powiatów wojewodztwa kaliskiego].
Wezwanie dla obywatela Tomasza Koszutskiego do stawienia się w obozie, pod groźbą kary].
[Zawiadomienie o rozkazie gen. Bosaka stawienia się młodzieży z powiatu sandomierskiego do szeregów powstańczych].
[Testament Władysława Rawicza sporządzony przed straceniem w Siedlcach].
[Rozkaz naczelnika Konstantego Ramotowskiego - Wawra, nakazujacy księdzu proboszczowi Walickiemu dostarczyć do jego obozu żywność].
nie publikowany
ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
nie publikowany
ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
[Raport w sprawach wojskowych na terenie Galicji].
nie publikowany
nie publikowany
oba plany na jednym arkuszu; ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
Fotografie 3 osób (2 kobiety, 1 mężczyzna), które w Poznańskiem opiekowały się powstańcami.
nie publikowane
[Koperta i papier listowy z motywami z listów używanych w czasie żałoby narodowej w r. 1861, wydane przez Drukarnię Polską we Lwowie, w 50. rocznicę wybuchu powstania styczniowego].
nie publikowane
było to pierwsze nielegalne i najdłużej się ukazujące (1 VII 1861 – 22 V 1863) pismo periodyczne w Warszawie – liczyło 45 numerów; ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
pismo to ukazywało się w okresie 1 XI 1861 – 6 III 1862, wydawane było z ramienia Komitetu Miejskiego; z nabytków.
[M. in.: raport generała Mariana Langiewicza z Głównej Kwatery w Słupii w woj. krakowskim; doniesienia z Litwy].
[Z województw: lubelskiego, płockiego, mazowieckiego, podlaskiego, kowieńskiego i Ukrainy].
[Z województw: krakowskiego i lubelskiego, kowieńskiego grodzieńskiego i Litwy].
pismo dla duchowieństwa, ukazywało się w okresie 30 V – 17 VIII 1863; ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
[M. in.: list Garibaldiego do nieżyjącego już Zygmunta Sierakowskiego, s. 4].
pismo przeznaczone dla duchowieństwa katolickiego, mające na celu pozyskanie go dla sprawy narodowej, ukazywało się w okresie: czerwiec 1862 – luty 1864; ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
pismo ukazujące się z upoważnienia Rządu Narodowego w okresie 10 V – 30 VIII 1863; znane jest 8 nr pisma; ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
mowa nawiązuje do wypadków 25 lutego 1861 r. w Warszawie, kiedy to w 30. rocznicę bitwy grochowskiej, w trakcie manifestacji zginęło 5 osób; z nabytków.
[Odezwa wydana przez Żydów do Żydów polskich wzywająca ich do złożenia podpisów pod adresem do cara, informującym go o sytuacji w kraju i życzeniach poddanych].
odezwa nawiązuje do wypadków 25 II lutego 1861 r. w Warszawie, kiedy to w 30. rocznicę bitwy grochowskiej, w trakcie manifestacji zginęło 5 osób; ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
[Przedstawienie sytuacji w Polsce w okresie manifestacji patriotycznych. Opis miasta].
[Odezwa ostrzegająca sędziów by z obrońców sprawiedliwości nie dali się przeistoczyć w narzędzie despotyzmu carskiego. Omówiony stosunek kilku sędziów do studentów oskarżonych o udział w zamieszkach i do osób więzionych w Modlinie w związku z wypadkami z 8 IV 1861 r.; dołączony wiersz Władysława Syrokomli].
nie publikowany
z nabytków
[Odezwa wzywająca do uczczenia w dniu 12 sierpnia 1861 r. rocznicy unii Polski i Litwy, zwartej w Lublinie 12 VIII 1569 r.].
nie publikowany
z nabytków
[Wezwanie społeczeństwa do uczczenia rocznicy Unii Lubelskiej - z 12 VIII 1569 r.].
nie publikowany
[Pismo ulotne kół emigracyjnych w Paryżu o sytuacji politycznej w Królestwie. Analiza polityki rządu carskiego, postawy społeczeństwa polskiego i sprawy wyborów do rad gubernialnych, powiatowych i municypalnych na tle ruchów patriotycznych].
nie publikowany
z nabytków
nie publikowany
z nabytków
[Odezwa wzywająca do wzięcia udziału w obchodach rocznicy Unii Horodelskiej, mających sie odbyć w Horodle 10 X 1861 r., Zawiera wykaz księstw, województw i ziem majacych przyjąć udział w Unii Horodelskiej].
dolna część dokumentu, prawdopodobnie z podpisami oderwana; z nabytków
[Oświadczenie delegatów "ziem i powiatów" Polski przedrozbiorowej zebranych w Horodle, 10 X 1861 r. , w 448 rocznicę Unii w Horodle]
nie publikowany
dolna część dokumentu prawdopodobnie z podpisami oderwana; z nabytków
[Odezwa wzywająca do uczczenia rocznicy wybuchu powstania listopadowego poprzez modlitwę, bez manifestacji politycznych, spędzenia dnia rocznicy "na rozpamiętywaniu rzeczy narodowych" oraz przeprowadzenia składki na pomnik bohaterów powstania, a dla ich następców składki na wojsko polskie]
nie publikowany
z nabytków
nie publikowany
z nabytków
nie publikowany
2 egzemplarze tej samej odezwy; z nabytków
[Odezwa wzywająca do bojkotu wyborów do rad miejskich, powiatowych i gubernialnych].
nie publikowany
z nabytków
[Odezwa zawierająca zadania społeczno-polityczne do obliczu powstania narodowego].
nie publikowany
[Wezwanie społeczeństwa do zachowania spokoju w pierwszą rocznicę manifestacji 8 kwietnia, którą należy uczcić nabożeństwami żałobnymi].
nie publikowany
ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego
[Informacja o represjach władz zaborczych w stosunku do uczniów w Białymstoku, którzy prozpoczęciem egzaminów (21 IV/3 V) zakupili Mszę św.].
nie publikowany
ze zbioru akt przejętych z Muzeum Narodowego.
nie publikowany
nie publikowany
z nabytków
nie publikowany
nie publikowany
z nabytków
*prawdopodobnie powstał z okazji przybycia do Warszawy abpa Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, konsekrowanego w Petersburgu, który 9 II 1862 r. przybył do Warszawy; rozkaz otwarcia kościołów zamkniętych na znak protestu przeciw sprofanowaniu 3 świątyń oraz apel o zaprzestanie śpiewów religijno –patriotycznych nie zyskały mu poparcia w początkowym okresie sprawowania urzędów; z nabytków.
nie publikowany
z nabytków.
nie publikowany
zachowały się karty 5-6 wiersza (3 strony); wiersz został dołączony do materiałów z okresu powstania styczniowego, choć nie jest pewne czy dotyczy tego wydarzenia; z dissolutów akt podworskich.