Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Generalne Dyrektorium, utworzone przez króla Prus Fryderyka Wilhelma w 1722 r. poprzez połączenie dwóch odrębnych urzędów – Generalnego Komisariatu Wojny (Generalkriegskommissariat) i Generalnej Dyrekcji Domen (Generaldomänendirektion) – było ministerstwem o wielu funkcjach. Miało ono charakter terytorialny; dzieliło się na cztery departamenty, którym podporządkowane były poszczególne prowincje Prus. Za panowania Fryderyka II (1740-1786) charakter Generalnego Dyrektorium zmienił się na terytorialno-resortowy. Wraz z poszerzaniem granic państwa zwiększała się ilość departamentów terytorialnych. Powstawały też nowe departamenty, tzw. „realne”: handlu i manufaktur (1740 r.), spraw wojskowych (1746 r.), akcyzy i cła (1766 r.), hutnictwa i górnictwa (1768 r.), leśnictwa (1771 r.). Na czele departamentów stali ministrowie podlegli bezpośrednio monarsze, któremu przedstawiali sprawy sporne. Rozstrzygnięcia króla komunikowane były przez tajnych sekretarzy królewskich ustnie lub przekazywane w postaci pisemnych dekretacji na materiale aktowym.
Wydobycie soli i handel tym surowcem do lat osiemdziesiątych XVIII w. pozostawały w Prusach w gestii departamentów terytorialnych. W 1786 r. wyodrębniona została registratura solna – utworzono Departament Solny. Kierował nim Friedrich Anton von Heinitz. Do kompetencji Departamentu Solnego należały wszystkie sprawy związane z wydobyciem, dystrybucją i magazynowaniem soli. W 1796 r., gdy kierownictwo Departamentu Solnego przejął Karl Gustaw Struensee, utworzony został odrębny urząd – Generalna Administracja Solna, której podlegała Generalna Kasa Solna i prowincjonalne dyrekcje solne. Kolejny szef Departamentu Solnego, Karl von Stein, był zwolennikiem generalnej reformy ustroju administracyjnego Prus. Na jego wniosek 14 V 1805 r. zostało wydane publicandum królewskie, na mocy którego zlikwidowano Generalną Administrację Solną, następnie również Departament Solny. Sprawy związane z wydobyciem soli podporządkowane zostały Departamentowi Górnictwa, sprawy magazynowania soli i handlu tym towarem – Departamentowi Akcyzy, później urzędowi zawiadującemu handlem morskim.
Generalne Dyrektorium zniesione zostało na mocy publicandum królewskiego z 16 XII 1808 r. o zmianie ustroju najwyższych władz państwowych w zakresie administracji krajowej. Wprowadzono wówczas nową organizację pruskich władz centralnych.
Akta zlikwidowanego Generalnego Dyrektorium zostały złożone w Archiwum Generalnego Dyrektorium. W traktacie tylżyckim Prusy zobowiązały się do przekazania rządowi Księstwa Warszawskiego akt okupacji pruskiej na terenie Księstwa. Przekazywanie akt trwało od października 1807 r. do maja 1808 r. Sprowadzone akta przejściowo zostały umieszczone w wynajętym lokalu przy ul. Świętojerskiej w Warszawie. Do zasobu Archiwum Ogólnego Krajowego włączono je we wrześniu 1808 r. W początkach 1809 r. akta przeniesiono do pomieszczeń przy Zamku Królewskim a w latach 1809-1811 – uporządkowano i zinwentaryzowano.
Podczas I wojny światowej niemiecki Zarząd Archiwalny przy Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim zaproponował wymianę akt popruskich na tzw. Archiwum Sobieskiego (Archiwum Sobieskich z Oławy). Propozycja nie została przyjęta. W okresie międzywojennym akta przechowywane były w Archiwum Głównym Akt Dawnych. W lipcu 1940 r. Niemcy wywieźli wszystkie akta popruskie z Warszawy do Tajnego Archiwum Państwa (
Zespół zawiera akta dotyczące następujących zagadnień: budowanie i remonty magazynów solnych, transport soli, zaopatrzenie w sól, podatki, produkcja beczek na sól i uszkodzenia tychże, zakup, sprzedaż i wynajmowanie magazynów, straty powstałe wskutek klęsk elementarnych, inspekcje magazynów, śledztwa związane z kradzieżami soli, sprawy celne, zakup niezbędnego wyposażenia magazynów. Stosunkowo nieliczne załączniki to przede wszystkim plany architektoniczne magazynów solnych, mapy i rozporządzenia władz administracyjnych.
Zespół nie jest zmikrofilmowany.
Prawa własności należą do Skarbu Państwa.
AGAD, Dep. Sol.
Zespół został opracowany w Centralnym Archiwum Niemieckim w Merseburgu. Grupy rzeczowe akt zostały uporządkowane alfabetycznie według terminologii niemieckiej. Po rewindykacji akt do AGAD w latach 1962-1963 przekazany został także mikrofilm inwentarza. W 1977 r. dr Julian Bugajski rozpoczął reinwentaryzację zespołu. Zachował on strukturę zespołu nadaną w archiwum w Merseburgu. Inwentarz zawierał następujące elementy: tytuł w języku niemieckim (często niepełny, uproszczony a niekiedy nawet zmieniony poprzez błędne odczytanie niektórych wyrazów), daty, opis zewnętrzny, ilość stron, sygnatury dawne, uwagi. Obecnie inwentarz został zmeliorowany. Układ inwentarza nie został zmieniony. Tytuły jednostek zostały rozwinięte (zgodnie z widniejącymi na okładkach poszytów lub składek) i przetłumaczone na język polski. Nazwy niemieckie przetłumaczono dosłownie (np. Magazin – magazyn, Depot – skład), ma to swoje odbicie w indeksie geograficzno-rzeczowym. Formy występujących w tytułach nazw geograficznych zostały zachowane, pomimo niekonsekwencji w ich pisowni. Pisownia pozostałych wyrazów niemieckich, w szczególności rzeczowników złożonych, została zmodernizowana. Wątpliwości przy odczytaniu niektórych słów są zasygnalizowane poprzez znak: „[?]”. Uwzględniono aneksy (szkice budynków, plany sytuacyjne, mapy, drukowane rozporządzenia administracyjne). Zastosowano nazewnictwo występujące na tych załącznikach: Zeichnung – rysunek, Skizze – szkic, Plan – plan. Część jednostek ponownie spaginowano. Do inwentarza opracowane zostały indeksy: osobowy i geograficzno-rzeczowy. Dołączono zestawienie niemieckich i polskich nazw grup rzeczowych (działów) oraz zestawienie nazw geograficznych.
D-14195 BERLIN
Archivstrasse 12-14
Plany magazynu solnego w Dobrzykowie - s. 11 i 187, plan budynku mieszkalnego dla urzędników - s. 188; s. 78 uszkodzona.
Na okładce uwaga: vide Kontinuatio[n] in Vol. 2, No 6, Die Salzversorgung der beide[n] Inspekt[ionen]: Warschau und Pultusk betr[effend] Plan Narwi na odcinku między Ostrołęką a Różanem - s. 104