Streszczenie
Materiały różne dotyczące powstania styczniowego z rosyjskich kancelarii wojskowych (Sztab wojsk w Królestwie Polskim; Kancelarie wojskowe dowódców rosyjskich z Kaliskiego)
1863-1864
Zespół nr 237
Kancelarie wojskowe dowódców rosyjskich
0,6 mb. (29 j. a.) Stan zachowania akt jest na ogół dobry. Część akt to oryginały, inne zachowały się w formie współczesnych kopii oraz brulionów. Prawie wszystkie dokumenty są w formie rękopiśmiennej, druki występują sporadycznie.
ros., niem.,pol.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
PL 00-263 WARSZAWA, ul. Długa 7
Większość materiałów tworzących zbiór znalazła przekazanych do Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie w latach 60. XX w. z archiwum KC PZPR. Nieliczne jednostki trafiły do AGAD z Centralnej Biblioteki Wojskowej.
Dzieje urzędu
Wojska, które stacjonowały na terenie Królestwa Polskiego, wchodziły w skład rosyjskiej Armii Czynnej. Na jej czele stał głównodowodzący, który jednocześnie był namiestnikiem Królestwa Polskiego i podlegał bezpośrednio cesarzowi rosyjskiemu. W 1855 r. Armia Czynna została przemianowana na I Armię, której główną kwaterą została Warszawa. W przededniu wybuchu powstania styczniowego armia rosyjska została zreorganizowana. W celu zwiększenia skuteczności działania dowództwo zostało zdecentralizowane; utworzono wówczas okręgi wojenne: Warszawski, Wileński, Kijowski i Odeski.
Władze wojskowe w Królestwie Polskim wypełniały podwójne zadanie. Funkcje dowódcze sprawowały wobec podległych im oddziałów wojskowych, natomiast funkcje administracyjne w zakresie zarządu krajem (sprawowane przez naczelników wojennych obok podporządkowanych im władz cywilnych). Po wprowadzeniu 14 października 1861 r. stanu wojennego w Królestwie Polskim uprawnienia te wzrosły. Od tej pory wszystkie przestępstwa polityczne rozpatrywały sądy wojskowe. Głównodowodzący I Armii działał za pośrednictwem szefa sztabu głównego I Armii, temu zaś podlegali naczelnicy wojenni okręgów, a na niższym szczeblu – naczelnicy wojenni powiatów. Naczelnicy wojenni głównych oddziałów składali generał-policmajstrowi okresowe raporty ze swej działalności, natomiast głównodowodzącemu – raporty o działaniach wojennych. Po przeredagowaniu raporty te były publikowane w formie biuletynów informacyjnych z pola walki przez Sztab Wojsk Warszawskiego Okręgu Wojennego. Od czasu wprowadzenia stanu wojennego istniała przy namiestniku i głównodowodzącym Kancelaria Specjalna do Spraw Stanu Wojennego.
Głównodowodzącymi wojskami rosyjskimi w okresie, z którego pochodzą zachowane akta byli kolejno: do 30 marca 1863 r. Eduard Ramsay, do 8 kwietnia 1863 r. w. ks. Konstanty Nikołajewicz a następnie Fiodor hr. Berg.
Dzieje przechowywania (Historia zespołu)
Przeważająca większość materiałów tworzących zbiór znalazła się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie w latach 60. XX w., wraz z grupą akt przekazanych z archiwum KC PZPR. Tylko nieliczne jednostki trafiły do AGAD z Centralnej Biblioteki Wojskowej.
Zawartość
Wśród materiałów Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim (łącznie 6 j.a.) znajdują się dzienniki działań wojennych prowadzonych na terenie Królestwa Polskiego, rozkazy dla wojsk stacjonujących na terenie Królestwa, spisy osób skazanych na karę śmierci za udział w powstaniu styczniowym, list gen. Apostela Kostandy relacjonującego sytuację na Lubelszczyźnie na początku 1864 r. Zachował się również jeden poszyt Wydziału I Dyżurstwa Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim – jest to sprawa nadania odznaczenia inspektorowi kolei żelaznej.
Materiały z kancelarii wojskowych dowódców rosyjskich z Kaliskiego są liczniejsze (23 j.a.) i bardziej różnorodne. Są wśród nich: fragment dziennika pism wychodzących, zawierający informacje o rozkazach wydanych oddziałom rosyjskim w drugiej połowie kwietnia 1863 r., rozkazy dowódców rosyjskich, raporty o działaniach powstańców, relacje z bitew, wnioski o nadanie odznaczeń i awansów za szczególne zasługi w walkach z powstańcami. Jest również jedno pismo skierowane do gen. Kostandy, zaświadczające, że dwaj księża, aresztowani razem z powstańcami, nie brali udziału w walce a jedynie udzielali ciężko rannym posługi duszpasterskiej.
Hasła
Materiały z kancelarii wojskowych dowódców rosyjskich
Hasła geograficzne
Biniszewo, wś, pow. słupecki, bitwa
24
Brdów, os., pow. kolski, opis bitwy
11, 22, 27
Brdów, os., pow. kolski, tłumienie powstania
9
Izbica, os., pow. kolski, patrole rosyjskie
15
Izbica, os., pow. kolski, przemarsze wojsk rosyjskich
13
Kaliskie, woj., działania wojenne
10
Kłodawa, os., pow. kolski, patrole rosyjskie
15
Koło, m. pow., patrole rosyjskie
15
Koło, m. pow., pogotowie wojenne
8
Koło, m. pow., przemarsze wojsk rosyjskich
13
Koło, m. pow., ruchy partii gen. Taczanowskiego
19
Koło, m. pow., tłumienie powstania
9
Konin, m. pow., działania wojenne
7
Konin, m. pow., przemarsze wojsk rosyjskich
13, 26
Królestwo Polskie, działania wojenne, opis
2
Królestwo Polskie, kary dla przestępców politycznych
5
Królestwo Polskie, stacjonowanie wojsk rosyjskich
3
Lubelskie, woj., opis sytuacji podczas powstania styczniowego
6
Mąkoszyn, wś, pow. kielecki, kwaterunek oddziałów rosyjskich
21
Prusy, kraj, granica, przemarsz wojsk rosyjskich
14
Przedecz, m-tko, pow. włocławski, działania wojenne
7
Przedecz, m-tko, pow. włocławski, patrole rosyjskie
15
Pyzdry, m-tko, pow. słupecki, działania wojenne
7
Pyzdry, m-tko, pow. słupecki, przemarsze wojsk rosyjskich
13
Skulsk, m-tko, pow. słupecki, działania wojenne
7
Słupca, m. pow., przemarsze wojsk rosyjskich
13, 26
Sompolno, m-tko, pow. kolski, przemarsze wojsk rosyjskich
13
Sompolno, m-tko, pow. kolski, ruchy oddziałów powstańczych
29
Ślesin, ws, pow. kutnowski, przemarsze wojsk rosyjskich
13
Toruń, m., stacja kolejowa
4
Hasła osobowe
Dymman, mjr, dowódca ładożskiego pułku piechoty
17, 18
Fabrycjusz, inspektor kolei w Toruniu
4
Iwanicki, ppor., dowódca batalionu saperów
20, 23, 28
Kostanda Apostel, gen.-major
6, 9-11, 15-18, 22, 25, 26, 29
Krasnokutski Nikołaj, gen.-major
9, 10, 13, 25, 26
Minkwitz Aleksander F., naczelnik Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim
6
Nikołajew Borys, podoficer
16
Oborski Ludwik, płk
14
Orzechowski Michał, ksiądz
22
Seyfried Józef Alojzy, ppłk
14
Strokow Nikołaj, szeregowy
24
Sypniewski Józef, ksiądz
22
Taczanowski Edmund, gen.
19
Young de Blankenheim Leon
14
Informacje dla Użytkownika
Udostępnianie - Ograniczenia
Zespół nie jest zmikrofilmowany.
Reprodukowanie
Prawa własności należą do Skarbu Państwa.
Jak cytować?
AGAD, Materiały różne z ros. kancelarii wojskowych
Opracowanie
Inwentarz kartkowy do omawianych akt został opracowany w latach 60. XX w. przez Franciszkę Ramotowską. Wówczas obu grupom akt nadane zostały oznaczenia literowo-numerowe – dla akt Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim było to B/3 a dla akt kancelarii wojskowych dowódców rosyjskich z Kaliskiego – B/29. Do obu grup sporządzono wówczas wspólną kartę zbioru typu „A”. Za podstawę do połączenia tych materiałów w jeden zbiór przyjęto ich pochodzenie z urzędów reprezentujących rosyjskie kancelarie wojskowe. Obecnie, po dokonaniu melioracji inwentarza kartkowego, opracowany został inwentarz książkowy obejmujący obie te grupy akt, a jednostkom nadana została sygnatura ciągła. Jednostki zostały spaginowane. Do inwentarza opracowano indeks osobowy. Tylko część jednostek posiada oryginalne tytuły – w takich przypadkach podano tytuł w języku rosyjskim z tłumaczeniem na język polski. Do pozostałych jednostek sporządzono regesty, znacznie krótsze i bardziej jednolite niż było to w inwentarzu kartkowym. Wszystkie daty w inwentarzu podane są w takiej formie, w jakiej występują w aktach, tzn. wg kalendarza juliańskiego.
Materiały Pokrewne
Liczne dzienniki działań wojennych Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim przechowywane są w Rosyjskim Państwowym Archiwum Wojskowo-Historycznym w Moskwie.
107005 Moskwa ul. 2 Baumanskaja, 3
Bibliografia
Obuszenkowa L., Żurnał wojennych diejstwij Sztaba Wojsk w Carstwie Polskom za 1863-1864 gg. kak istoriczieskij istocznik [w:] Russko-polskije riewolucionnyje swjazi 60-ch godow i wosstanije 1863 goda, pod red. W. Djakowa i W. Koroljuka, Moskwa 1962, s. 179-215
Ramotowska F., Materiały różne dotyczące Powstania Styczniowego z rosyjskich kancelarii wojskowych i cywilnych (wyodrębnione) 1963-1865 [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, t. 2 Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998, s. 419-421
Ramotowska F., Źródła archiwalne do dziejów powstania styczniowego w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Archeion”, t. 38 (1962), s. 105-127
INWENTARZ
237.1
Sztab Wojsk w Królestwie Polskim
1863-1864
6 j. a.
1
Żurnał Wojennych Diejstwij [Dziennik działań wojennych]
1863.01.06-1864.01.01
ros.
księga, s. 1780
1/sz
2
Żurnał Wojennych Diejstwij w Carstwie Polskom No 20 [Dziennik działań wojennych w Królestwie Polskim nr 20]
1863.04.17-04.25
ros.
składka, s. 8
2/sz
Fragment kopii; druk.
3
Prikazy wojskam w Carstwie Polskom raspołożennym No 156,157,158,159 [Rozkazy dla wojsk stacjonujących w Królestwie Polskim nry 156, 157, 158, 159]
1863.06.08
ros.
bifolium, s. 4
3/sz
Druk zawiera personalia wojskowych rosyjskich (informacje o awansach, zwolnieniach, adresach).
4
Dieło po 1-mu otdieleniju Dieżurstwa Sztaba Wojsk w Carstwie Polskom. O nagrożdienii inspiektora stancii żeleznoj dorogi w Tornie Fabricijusa ordienom sw. Stanisława 3 st[iepieni] [Sprawa I Wydziału Dyżurstwa Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim. Odznaczenie inspektora kolejowego w Toruniu Fabrycjusza orderem Św. Stanisława III stopnia]
1863
ros., niem.
poszyt, s. 17
6/sz
Nabytek z Centralnej Biblioteki Wojskowej.
5
Dieło po * otdieleniju Dieżurstwa Sztaba Wojsk w Carstwie Polskom. O politiczeskich priestupnikach podwiergnutych smiertnoj kazni w Carstwie Polskom [Akta * Wydziału Dyżurstwa Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim. O przestępcach politycznych skazanych na karę śmierci w Królestwie Polskim]
1864
ros.
poszyt, s. 467
4/sz
* brak numeru wydziału
6
[Kopia pisma gen. Apostela Kostandy do Aleksandra F. Minkwitza, naczelnika Sztabu Wojsk w Królestwie Polskim, z opisem aktualnej sytuacji w Lubelskiem.]
1864.01.31
ros.
bifolium, s. 4
5/sz
Z akt przyjętych z archiwum KC PZPR.
237.2
Kancelarie wojskowe dowódców rosyjskich z Kaliskiego
1863
23 j. a.
7
Żurnał ischod[iaszczij] [Dziennik pism wychodzących. Fragment dziennika kancelaryjnego zawierający 6 pozycji o rozkazach wydanych w dniach 15, 17 i 21 kwietnia 1863 oddziałom wojskowym rosyjskim w okolicach Konina, Pyzdr, Skulska, Przedecza]
1863.04.15-21
ros.
bifolium, s. 1
1/kan
Z dissolutów przyjętych z archiwum KC PZPR.
8
[Rozkaz /niepodpisany/ zarządzający stan pogotowia załogi miasta Koła na wypadek nocnego ataku powstańców]
1863.04.16
ros.
bifolium, s. 1
2/kan
Kopia ew. czystopis przygotowany do podpisu. Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
9
[Zawiadomienie gen. Kostandy dla gen. Krasnokutskiego o wyjściu wraz z oddziałem z m. Koła w kierunku Brdowa oraz prośba o współdziałanie przeciwko powstańcom]
1863.04.18
ros.
bifolium, s. 1
3/kan
Kopia. Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
10
[Dyspozycje generałów Kostandy i Krasnokutskiego skierowane do oddziałów wojskowych na terenie Kaliskiego w dniach od 17 do 25 kwietnia 1863 r.]
1863.04.17-25
ros.
akta luźne, s. 9
4/kan
Z dissolutów z przejętych z archiwum KC PZPR.
11
[Brulion raportu gen. Kostandy do głównodowodzącego wojskami w Królestwie Polskim o przebiegu bitwy w lasach ossowskich pod Brdowem 17 kwietnia 1863 r.]
1863.04.17
ros.
składka, s. 6
5/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
12
Strojewoj raport 2-oj roty Kaliszskoj Brigady Pogranicznoj Straży [Raport liniowy 2 kompanii Kaliskiej Brygady Straży Granicznej]
1863.04.20
ros.
bifolium, s. 3
23/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
13
[Depesza gen. Krasnokutskiego do głównodowodzacego wojskami w Królestwie Polskim o przemarszach wojsk rosyjskich na przestrzeni między miastami: Koło, Izbica, Sompolno, Ślesin, Słupca, Pyzdry, Konin]
1863.04.18-21
ros.
akta luźne, s. 3
7/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
14
[Fragment raportu o rozbiciu oddziałów Younga de Blankenheim, Seyfrieda i Oborskiego oraz o przemarszu oddziałów rosyjskich wzdłuż granicy pruskiej]
1863.04.21
ros.
karta, s. 2
8/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
15
[Rozkaz gen. Kostandy dla komendanta pułku huzarów z rozkazem uformowania oddziału i patrolowania terenu między Kołem, Kłodawą, Izbicą i Przedczem]
1863.04.21
ros.
bifolium, s. 2
9/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
16
[Wniosek komendanta kompanii strzeleckiej ładożskiego pułku piechoty o odznaczenie podoficera Borysa Nikołajewa za mężne zachowanie się w boju w czasie walk w lasach osowskich, skierowany do decyzji gen. Kostandy]
1863.04.23
ros.
bifolium, s. 3
10/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
17
[Raport dowódcy ładożskiego pułku piechoty, majora Dymmana, do dowódcy oddziału artylerii gen. Kostandy z wnioskiem o nagrody dla oficerów, którzy działali pod jego komendą w lasach osowskich]
1863.04.21
ros.
bifolium, s. 1
11/kan
Oryginał. Z dissolutów przejętych z archiwum KCPZPR.
18
[Raport dowódcy prawej kolumny ładożskiego pułku piechoty majora Dymmana do dowódcy oddziału gen. Kostandy o walkach z powstańcami 17 kwietnia w lasach osowskich]
1863.04.21
ros.
składka, s. 5
12/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
19
[Fragment raportu komendanta oddziału rosyjskiego do namiestnika o ruchach partii Taczanowskiego w okolicach Koła]
1863.04.24-27
ros.
karta, s. 1
13/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
20
[Raport podporucznika Iwanickiego, dowódcy 1 batalionu saperów, do komendanta oddziału o udziale swego batalionu w bitwie z powstańcami]
1863.04.22
ros.
bifolium, s. 4
14/kan
Oryginał. Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR. Brak informacji o miejscu walk.
21
[Dwie asygnaty na wydanie drewna dla oddziałów wojskowych rosyjskich, kwaterujących we wsi Mąkoszyn]
1863.04.22-24
ros.
2 karty, s. 2
22/kan
Oryginał. Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
22
[Pismo poczmistrza w m. Kole do gen. Kostandy z załącznikami: listem biskupa kujawsko-kaliskiego i dwoma zaświadczeniami wójta gminy Zagrodnica w pow. włocławskim, że dwaj księża, Michał Orzechowski i Józef Sypniewski, aresztowani po bitwie pod Brdowem, nie uczestniczyli w walkach]
1863.04.22
ros., pol.
składka, s. 8
15/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
23
[Raport dowódcy kompanii 1 batalionu saperów, ppor. Iwanickiego do komendanta oddziału z 2 wykazami oficerów i szeregowców oraz z wnioskiem o odznaczenie ich za zasługi w walkach z powstańcami]
1863.04.28
ros.
składka, s. 3
16/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
24
[Wniosek dowódcy kompanii strzelców ładożskiego pułku piechoty o odznaczenie szeregowego Nikołaja Strokowa, który wyróżnił się męstwem w akcjach pod Biniszewem i w lasach osowskich]
1863.04.28
ros.
bifolium, s. 3
17/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
25
[Raport gen. Krasnokutskiego dla gen. Kostandy dotyczący ilości broni odebranej powstańcom. Wykazy broni palnej i siecznej]
1863.04.28
ros.
składka, s. 6
18/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
26
[Brulion raportu gen. Kostandy dla gen. Krasnokutskiego dotyczącego przemarszów oddziałów rosyjskich między Koninem a Słupcą oraz aresztowania części oddziału Taczanowskiego]
1863.04.29
ros.
bifolium, s. 2
19/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
27
[Brulion raportu* do namiestnika Królestwa Polskiego z opisem bitwy pod Brdowem 29 kwietnia 1863 r.]
[1863.04.29]
ros.
karta, s. 1
6/kan
* Autor raportu - nieznany. Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
28
[Raport dowódcy kompanii I batalionu saperów, ppor. Iwanickiego do dowódcy oddziału, z zapotrzebowaniem na prowiant dla swego oddziału]
1863.04.30
ros.
bifolium, s. 1
20/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.
29
[Notatka skierowana do gen. Kostandy, o ruchach oddziałów powstańczych w okolicach Sompolna]
[1863]
ros.
karta, s. 1
21/kan
Z dissolutów przejętych z archiwum KC PZPR.