Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego rozpoczął urzędowanie 20 VI 1815 r. wraz z ogłoszeniem powstania Królestwa Polskiego. Cesarz Aleksander I dekretem z 8/20 V 1815 r. powierzył mu kierownictwo spraw państwowych znosząc jednocześnie Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego. Król saski Fryderyk August zrzekł się praw do Księstwa Warszawskiego i uwolnił poddanych od złożonej mu przysięgi na wierność. Zadatkiem przyszłej konstytucji było 37 artykułów „Zasad” tymczasowych, opublikowanych 20 VI 1815 r.
Do zadań Rządu Tymczasowego, w skład którego wchodziło pięciu namiestników królewskich (trzech Polaków, dwóch Rosjan), należało:
1) wykonanie traktatów i konwencji zawartych przez cesarza,
2) prowadzenie administracji kraju,
3) obsadzenie tymczasowo urzędów i zmiany w ich dotychczasowym składzie służbowym,
4) opiniowanie oraz naradzanie się nad projektami, co do przyszłego urządzenia państwa,
5) zorganizowanie władz szczebla ministerialnego.
W Rządzie znaleźli się czterej członkowie rozwiązanej Rady Najwyższej Tymczasowej Księstwa Warszawskiego oraz jako piąty – ks. Adam Czartoryski, który został wiceprezesem Rządu. Na jego czele stanął Wasyl Łanskoj.
Rząd był urzędem o charakterze organizacyjnym, który „miał działać zbiorowo i wydawać swe uchwały większością głosów” oraz, w myśl dekretu z 20 V 1815 r. –„baczyć na szkodliwe skutki, mogące wyniknąć z nagłych i nadto skorych odmian”.
30 VI 1815 r. uchwalony został regulamin Rządu Tymczasowego i Rady Stanu, która stanowiła jego organ doradczy (J. Bojasiński,
Rząd miał zająć się uchwałami dotyczącymi projektów Komitetu Cywilnego, powołanego jeszcze za czasów Rady Najwyższej Tymczasowej do prac projektodawczych „w celu zbliżenia administracji i prawodawstwa krajowego do obyczajów narodowych”, a także rozpatrzyć sprawę reformy stosunków włościańskich” (J. Bojasiński,
Jednym z najważniejszych zadań Rządu Tymczasowego było zorganizowanie ministeriów. Zostały utworzone ministeria: Spraw Wewnętrznych oraz Przychodów i Skarbu (dochodami skarbowymi miał rozporządzać wyłącznie Rząd Tymczasowy), a oprócz tego osobny Wydział Oświecenia Narodowego. Odrębnie od Rządu Tymczasowego zorganizowano zarządy: Spraw Wojskowych i Sprawiedliwości. Sprawy wojskowe zostały podzielone pomiędzy Komitet Wojskowy (na czele którego stał w. ks. Konstanty) a Komisję Zaopatrzenia Wojska.
Ministerstwa i wydziały pośredniczyły w kontaktach namiestników z władzami w Królestwie, zaś prezydujący Rządu – w rozmowach z w. ks. Konstantym, w przedmiotach dotyczących wojska, z rządami ościennymi oraz z urzędami rosyjskimi. Nastąpiła likwidacja władz okupacyjnych („obłastnych” i „okrużnych” naczelników), ale utrzymany został Komitet Wyższego Nadzoru Policji oraz Komisja nadzwyczajnych potrzeb wojska (dla zaspokojenia potrzeb wojsk rosyjskich). Wprowadzono instytucję urzędników do szczególnych zadań (Rosjan).
12 XI 1815 r. Aleksander I przybył do Warszawy. „Z chwilą przybycia winno było ustać „pełnomocnictwo namiestnicze” Rządu Tymczasowego, jednak zostało ono przedłużone na pewien czas, aż do dalszych rozkazów” (J. Bojasiński,
„Wyrok” Aleksandra I z dnia 16 XI 1815 r. głosił w tej sprawie co następuje:
„Chcąc ażeby w przeciągu naszego pobytu w Warszawie interessa potoczne administracyi krajowej zwyczajnym odbywały się torem, rozkazujemy kontynuować Rządowi Tymczasowemu działanie swoje stosownie do przepisów wyroku z dnia 8/20 maja”. Monarcha miał być informowany codziennie o czynnościach Rządu i „wchodzących do niego przedstawieniach”. W kwestiach prawodawczych i organizacyjnych został nałożony na Rząd obowiązek każdorazowego zwracania się po rozkazy królewskie.
27 XI 1815 r. nastąpiło podpisanie ustawy konstytucyjnej przez Aleksandra I a 24 XII t. r. ogłoszenie konstytucji, instalacja rządu i złożenie przysięgi przez nowomianowanego namiestnika gen. Józefa Zajączka, który 25 XII 1815 r. objął rządy.
Namiestnik królewski (Akta Namiestnika znajdują się obecnie razem z dekretami Rządu Tymczasowego wszyte do vol. o sygn. 174.) był, zgodnie z konstytucją, zastępcą monarchy w okresach nieobecności króla w Warszawie; w praktyce prawa te utrzymały się z woli królewskiej także w czasie obecności króla w stolicy.
Do atrybucji namiestnika, którego zarządzenia miały być według konstytucji wydawane w Radzie Administracyjnej (miała ona charakter doradczy wobec namiestnika) i zaopatrzone w podpis odpowiedzialnego ministra, należało:
1) przedstawianie królowi po dwóch kandydatów na stanowiska biskupów, senatorów, ministrów, sędziów Najwyższego Trybunału, radców stanu i referendarzy,
2) sprawowanie prawie całej władzy wykonawczej, z wyjątkiem: polityki zagranicznej, zwoływania sejmów i sejmików oraz zgromadzeń gminnych, zatwierdzania budżetu, kierownictwa siłą zbrojną, nominacji urzędników nieodwołalnych i dożywotnich, agentów dyplomatycznych i handlowych oraz oficerów, prawa łaski, nadawania tytułów i odznaczeń. „Zwoływać sejmiki i zgromadzenia gminne namiestnik mógł tylko za specjalnym królewskim upoważnieniem” (S. Kutrzeba,
Atrybucje namiestnika zastrzeżone w punkcie drugim przysługiwały mu z mocy pełnomocnictwa królewskiego, wydanego w 1818 r., będącego odtąd podstawą władzy namiestniczej.
Postanowienia administracyjne, które mógł wydawać namiestnik, na mocy pełnomocnictwa królewskiego, musiały przechodzić przez Radę Stanu. W pewnych wypadkach postanowienia wydane przez namiestnika należało przedstawić najpierw królowi (np. gdy postanowienia namiestnika zmieniały rozporządzenia wydane uprzednio przez monarchę lub gdy ich wydaniu sprzeciwiał się właściwy minister).
Akta Rządu Tymczasowego po jego likwidacji odziedziczone zostały przez Radę Administracyjną. W 1871 r. zostały przejęte przez Archiwum Akt Dawnych, w 1915 r. wywiezione do Rosji, skąd wróciły bez większych strat po 1922 r. Przed II wojną światową liczyły ok. 500 j. a. (w tym 265 j.a. akt spraw). W czasie wojny uległy prawie całkowitemu zniszczeniu. Ocalały tylko te, które zabezpieczono w forcie Sokolnickiego. Po zakończeniu wojny akta zostały przekazane do Archiwum Głównego Akt Dawnych.
Zachowane akta to księgi kancelaryjne, zawierające:
1) uchwały, postanowienia i dekrety Rządu Tymczasowego i Namiestnika Królewskiego, sygn.: 173-176 (dekrety Namiestnika znajdują się razem z dekretami Rządu, wszyte do vol. z sygn. 174).
2) protokoły posiedzeń, sygn.: 177-181.
3) protokół korespondencji, sygn. 182.
4) dzienniki ogólne kancelarii, sygn.: 183, 184.
Chronologiczny.
Zespół został całkowicie zeskanowany. Galerie skanów dostępne są przy kolejnych sygnaturach w inwentarzu elektronicznym na stronie internetowej "Szukaj w Archiwach". Nie udostępnia się oryginałów.
Prawa własności należą do Skarbu Państwa.
AGAD, Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego
Inwentarz zespołu opracowany został przez Władysława Rostockiego i otrzymał formę książkową (maszynopis) w 1947 r. W 2011 r. inwentarz został zmeliorowany i uzupełniony o elementy opisu jednostki takie jak: język akt, ilość stron, opis zewnętrzny, sygnatury dawne, oraz wpisany do komputerowej bazy danych IZA. Uzupełniono wstęp do inwentarza oraz zaktualizowano jego bibliografię. Prace powyższe wykonał Andrzej Zyskowski.
W opisie jednostki inwentarzowej uwzględniono następujące elementy: sygnatura, tytuł, daty, język, ilość stron, opis zewnętrzny, sygnatura dawna, uwagi oraz mikrofilm.
W polu uwagi podano informację o nielicznych załącznikach (głównie drukach) występujących w aktach.
galeria ze skanami:
W aktach zał.: 1. odezwa Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego, Warszawa, 22 V 1815 r., druk, s. 17-18; 2. organizacja ogólna Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego, Warszawa, 30 VI 1815 r., druk, s. 24-39; 3. organizacja ogólna tymczasowa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Warszawa, 30 VIII 1815 r., druk, s. 332-335. Zły stan zachowania jednostki.
galeria ze skanami:
Do 23.12.1815 r. akta Rządu Tymczasowego, od 16.01.1816 r. akta Namiestnika Królewskiego.
galeria ze skanami:
galeria ze skanami:
W aktach zał.: odezwa Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego, Warszawa, 27 XII 1815 r., druk, s. 191.
galeria ze skanami:
galeria ze skanami:
W aktach zał.: kopia listu Aleksandra I do Generała Gubernatora Księstwa Warszawskiego Wasyla Łanskoja, 18 VI 1813 r., rkps, s. 345.
galeria ze skanami:
Zły stan zachowania.
galeria ze skanami:
Zły stan zachowania.
galeria ze skanami:
Zły stan zachowania.
galeria ze skanami:
Zły stan zachowania.
galeria ze skanami:
Tom I, numery: 1-1698.
galeria ze skanami:
Tom II, numery: 1699-2875.