SPIS TREŚCI

Streszczenie

Dzieje aktotwórcy (Historia urzędu)

Zawartość

Układ

Udostępnianie

Indeksy

Pozostałe Informacje

Bibliografia

Zawartość

Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego - księgi kancelaryjne 1807-1813 [1814-1816]

Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego - akta spraw [1772-1806] 1807-1813 [1814-1816, 1821, 1830]

Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego z lat [1772-1806] 1807-1813 [1814-1816, 1821, 1830]

Inwentarz zespołu PL, 1/175

Opracowanie: Dorota Lewandowska

Dzieje aktotwórcy (Historia urzędu)

Rada Stanu Księstwa Warszawskiego powołana została Ustawą Konstytucyjną z 22 VII 1807 r., która normowała jej wewnętrzną strukturę oraz zakres działania. W myśl Konstytucji Rada Stanu składająca się z ministrów miała obradować „Pod prezydencją Króla lub Vice Króla, albo prezesa mianowanego przez Króla” (Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego (dalej Dziennik Praw), t. 1, s. VIII.). Do zadań Rady Stanu należało przygotowywanie i rozpatrywanie projektów praw przedstawianych przez ministrów, sądownictwo kasacyjne i sądownictwo administracyjne II instancji, czyli orzekanie w sporach kompetencyjnych między władzami administracyjnymi i sądowymi i w sprawach oddawania pod sąd urzędników publicznych. Jej postanowienia, projekty praw i wyroki podlegały zatwierdzeniu królewskiemu.

Początkowo w skład Rady Stanu wchodzili: prezes mianowany przez króla, pięciu ministrów – sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i religijnych, wojny, skarbu oraz policji oraz czterej referendarze, którzy pełnili funkcje pomocnicze, przygotowując sprawy załatwiane przez Radę i materiały dla komisji sejmowych. Pierwszym prezesem Rady Stanu (i Rady Ministrów) w okresie od października do grudnia 1807 r. był Stanisław Małachowski, prezes rozwiązanej Komisji Rządzącej, a jej ministrami zostali: spraw wewnętrznych – Jan Paweł Łuszczewski, sprawiedliwości – Feliks Łubieński, skarbu – Tadeusz Dembowski, wojny – Józef Poniatowski, policji - Aleksander Potocki. 14 XII 1807 r. powołany został w niezmienionym składzie rząd Stanisława Ludwika Gutakowskiego, który został kolejnym prezesem Rady Stanu i pełnił tę funkcję do listopada 1808 r. 24 XII 1807 r. wydany zostały dekret króla saskiego, księcia warszawskiego Fryderyka Augusta o organizacji Rady Stanu i Rady Ministrów. Określił on częstotliwość posiedzeń Rady Stanu dwa razy na tydzień, przy wymaganej obecności prezesa oraz przynajmniej trzech ministrów, a także zasady uczestnictwa ministrów, będących zarazem członkami Izby Poselskiej w jej obradach. Rozszerzył także kompetencje Rady o coroczne rozpatrywanie etatów generalnych dochodów i wydatków oraz systemu ogólnego urządzenia dóbr narodowych; do zadań Rady należała także generalna repartycja (podział) podatków na poszczególne departamenty (Dziennik Praw, t. 1, s. 40-45.). Rada Stanu otrzymała również wspólnego z Radą Ministrów sekretarza (został nim Stanisław Breza) i (do 1810 r.) wspólną kancelarię. Prowadziło to do wzajemnego przenikania się funkcji tych organów władzy. Ta wzajemna zależność obu urzędów znalazła swój wyraz w dekrecie z 20 IV 1808 r. o organizacji ministerstw, który zobowiązywał ministrów do kontaktowania się z królem za pośrednictwem Rady Stanu, zarówno w zakresie przedstawiania monarsze projektów praw, uwag odnośnie podległych im urzędów jak i sporządzania „obrazu ogólnego krajowego, tak fizycznego, jako i moralnego stanu, tudzież ogólne widoki względem jego wydoskonalenia” (Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, t. 1, 1807-1808, Warszawa 1964, s. 84-86). Rada Stanu miała ponadto obowiązek sporządzania projektu ogólnego etatu, przedstawianego królowi 15 kwietnia każdego roku, a sporządzanego na podstawie projektów etatów ułożonych przez ministrów dla swoich wydziałów oraz odbierać od ministrów kwartalne rachunki i raporty o stanie wydziałów.

Dekretem z 12 VIII 1808 r. liczba członków Rady Stanu została powiększona o sześciu radców stanu, posiadających takie same obowiązki jak dotychczasowi członkowie Rady. W przededniu wojny z Austrią, 25 III i 20 IV 1809 r. Rada otrzymała od wyjeżdżającego z kraju króla nadzwyczajne pełnomocnictwa do wydawania poleceń w wypadkach niecierpiących zwłoki (Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, t. 2, 1809-1810, Warszawa 1964, s. 39) oraz w sprawie ewakuacji władz w związku ze rozpoczynającymi się działaniami wojennymi. Rada otrzymała polecenie „takie przedsiębrać środki, jakie wskażą okoliczności ku zaradzeniu dobru publicznemu” (Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, t. 2, 1809-1810, Warszawa 1964, s. 49-50). Wiosną 1809 r. prezesem Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa został Stanisław Kostka Potocki przechodząc zwycięsko trudną próbę kierowania tymi urzędami w czasie wojny z Austrią w 1809 r.

Nadzwyczajne uprawnienia Rady wygasły wraz z zakończeniem wojny, a w związku z rozszerzeniem granic Księstwa o nowe departamenty książę Fryderyk August wydał kolejne dekrety dotyczące składu Rady Stanu i Rady Ministrów. 27 stycznia, 2 kwietnia i 19 czerwca 1810 r. ukazały się dekrety o powiększeniu liczby radców stanu w Radzie Stanu w związku z rozszerzeniem granic Księstwa po wojnie 1809 r., a 24 lutego t.r. Fryderyk August wydał dekret o przystosowaniu konstytucji Księstwa Warszawskiego do ziem włączonych po wojnie z Austrią, którego artykuł 8 stwierdzał: „Będzie dodanych dwóch referendarzy, do liczby ich, Konstytucją oznaczonej (Dziennik Praw, t. 2, s. 129-132). Dekretami dotyczącymi Sądu Kasacyjnego z 3 IV 1810 r. oraz organizacji Rady Stanu z 19 IX 1810 r. definitywnie zakończono proces kształtowania się Rady Stanu (Dziennik Praw, t. 2, s. 151-185 i 379-426). Pierwszy z tych dekretów stanowił: „Rada Stanu, do której włączeni są czterej referendarze, przez Nas mianowani, odbywa obowiązki Sądu Kasacyjnego” (Dziennik Praw, t. 2, s. 151 (art. 1)). Dekret z 19 września szczegółowo określił skład osobowy Rady oraz jej kompetencje. Posiedzenia Rady Stanu miały odbywać się pod prezydencją króla, wicekróla lub prezesa, a składała się ona z ministrów, radców stanu, referendarza, sekretarza generalnego i sekretarza „protokół trzymającego”. Rada dzieliła się na cztery sekcje: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i obrządków religijnych, wojny, finansów i skarbu. W skład każdej sekcji wchodzili trzej radcy stanu (ich liczba wzrosła do 12) oraz co najmniej jeden referendarz. Oprócz funkcji Sądu Kasacyjnego Rada Stanu pełniła też obowiązki sądu spornego administracyjnego oraz rozpoznawała spory jurysdykcyjne między władzami administracyjnymi i sądowymi. Komplet Rady Stanu składał się z dziewięciu osób z prezesem, a obradowała ona w Pałacu Krasińskich w Warszawie; posiedzenia rozpoczynały się o godz. 11. Do działań Rady o charakterze jurysdykcyjnym (sąd kasacyjny, sąd sporny administracyjny, spory jurysdykcyjne) powołana została Komisja Podań i Instrukcji. W jej skład weszli wszyscy referendarze pod przewodnictwem prezesa Rady Stanu lub jej członka wg ustalonego porządku (komplet stanowiły trzy osoby). W Tytule II dekretu „O roztrząsaniu, układaniu i stanowieniu projektów do praw i do urządzeń administracji publicznej” omówiono działania Rady jako organu doradczego w sprawach legislacyjnych, sejmowych bądź królewskich (Dziennik Praw, t. 2, s. 382-388 (art. 10-34)). Pełniła ona rolę pośrednika między ministrami, wnoszącymi projekty praw, tyczące się ich wydziałów do króla, a ten po zapoznaniu się z nimi i uznaniu potrzeby wdrożenia nowego prawa, odsyłał projekty do rozpoznania w Radzie Stanu, i tu trafiały do konkretnej sekcji. Po wniesieniu poprawek i uwag projekty odsyłano właściwemu ministrowi. Posiedzenia poszczególnych komórek Rady Stanu odbywały się w określone dni: Komisja Podań i Instrukcji zbierała się w poniedziałek, we wtorek obradowały sekcje, posiedzenia Rady Stanu do rozpoznawania sporów administracyjnych i jurysdykcyjnych oraz skarg na urzędników były wyznaczone na środę. W czwartek zbierała się Najwyższa Komisja Egzaminacyjna, organ powołany przy Radzie Stanu do egzaminowania kandydatów na posady w administracji państwowej; w piątek obradował Sąd Kasacyjny, a w sobotę Rada zajmowała się projektami „praw i urządzeń” (Dziennik Praw, t. 2, s. 423 (art. 139).). W okresie wakacyjnym, od połowy czerwca do połowy lipca i od połowy sierpnia do połowy września posiedzenia Rady (także jako Sądu Kasacyjnego) odbywały tylko w nagłych przypadkach w tzw. małych kompletach.

Kancelaria Rady Stanu i Rady Ministrów

Korespondencją przychodzącą do Rady Stanu zawiadywał sekretarz generalny, który oznaczał pismo datą wpływu oraz numerem i przekazywał prezesowi, który otwierał pismo; wówczas oznaczane było prezentą [pieczątka stawiana na korespondencji wpływającej do instytucji, świadcząca o przyjęciu pisma do dalszego rozpatrywania] i adresowane do właściwej komórki. Sekretarz generalny miał obowiązek prowadzenia dziennika podawczego, w który zapisywał numer podania, prezentę, treść sprawy i nazwę komórki prowadzącej sprawę. Zadekretowane pisma odbierane były następnie przez sekretarzy sekcji i cała procedura powtarzała się, a sprawa rejestrowana była w protokole podawczym sekcji. Po zakończeniu rozpatrywania pism, były one oddawane do Rady Stanu, a sekretarz generalny notował numer i datę ekspedycji w dzienniku ekspedycyjnym. Wszelkie projekty praw czy raporty odsyłane do Rady Stanu z sekcji, również rejestrowane były przez sekretarza generalnego w czterech oddzielnych rejestrach: do projektów praw i urządzeń, do sporów administracyjnych, do sporów jurysdykcyjnych i do zaskarżeń urzędników administracji (Dziennik Praw, t. 2, art. 135).

Rada Stanu miała początkowo (od 7 X 1807 r. do 11 I 1808 r.) wspólne sesje i wspólne pomoce kancelaryjne z Radą Ministrów (AGAD, akta Rady Stanu i Rady Ministrów KW, sygn. I/58). Od 11 I 1808 r. nastąpiło oddzielenie sesji obu urzędów; od tej daty Rada Ministrów prowadziła własny, nowy protokół sesji, rozpoczynający się sesja pierwszą z 11 I 1808 r. Rada Stanu natomiast wykorzystywała protokół dotychczasowy, oznaczając swą pierwszą odrębną sesję nr 42 (41 sesji odbyło się wspólnie) (AGAD, akta Rady Stanu i Rady Ministrów KW, sygn. I/59). Ustalono, że pierwsza godzina każdej sesji zarezerwowana będzie dla spraw Rady Ministrów; pozostały czas miał być poświęcony czynnościom Rady Stanu (AGAD, akta Rady Stanu i Rady Ministrów KW, sygn. I/59, s. 102, sesja nr 42 z 11 I 1808 r.). Jednak nadal, aż do czerwca 1810 r. istniała wspólna kancelaria i wspólny dziennik podawczy, w którym zapisywano sprawy załatwiane zarówno w Radzie Stanu jak i w Radzie Ministrów. Tak więc, w zachowanych aktach Rady Stanu znajdują się protokoły posiedzeń wspólne dla obu urzędów do 11 I 1808 r. oraz inne księgi kancelaryjne i akta wspólne do czerwca 1810 r.

Sprawę odrębnego archiwum i kancelarii obu urzędów uregulował dekret z 20 VI 1810 r. dotyczący kompetencji i funkcjonowania Rady Ministrów w okresie nieobecności króla w Księstwie. Artykuł 10 tego dekretu stwierdzał: „Rada Ministrów ma mieć oddzielną kancelarię, na którą fundusz z przepisaniem etatu wyznaczymy” (Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, t. 2, 1809-1810, Warszawa 1964, s. 161-163).

Raport rewizji kancelarii Rady Stanu, przedstawiony na sesji Rady 12 I 1811 r. określił kategorie akt wytworzonych przez urząd i jego komórki (AGAD, akta Rady Stanu i Rady Ministrów KW, sygn. II/2, s. 14-26). Były to wówczas:

• księgi kancelaryjne:

- dzienniki (protokoły) posiedzeń Rady Stanu w liczbie 6 ksiąg, zawierające w sobie sesje Rady od nr 1 do 589 (7 X 1807 r. – 3 XI 1810 r.; są to obecne sygn. akt I/58, I/84-I/88), dziennik Sekretariatu Generalnego od 20 X 1807 r. złożony z 3 ksiąg (czynności i uchwały Rady Stanu i Ministrów prowadzone do 2 I 1810 r.; stan w 1811 r., obecne akta w sygn. I/55-I/57 wykraczają poza tą datę); ponadto: 3 dzienniki podawcze, prowadzone przez sekretarza Komisji Podań i Instrukcji Ludwika Szaniawskiego, jeden do zaskarżeń urzędników i dwa do sporów jurysdykcyjnych i administracyjnych (obecne sygn. I/116-I/118);

• akta zgromadzone w archiwum w 6 szafach:

- 1. akta Komisji Rządzącej, 2. „dekreta i opinie”, 3. akta ministrów: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, 4. ministrów wojny, skarbu i policji, 5. „interesa osób prywatnych”, 6. „różne korespondencje” i akta sejmowe. Brakowało w archiwach akt dotyczących sum bajońskich zabranych przez ministra sprawiedliwości i akta egzaminacyjnych, które nie zostały dostarczone przez sekretarza Komisji Egzaminacyjnej.

W złożonej rzeczywistości Księstwa Warszawskiego Rada Stanu traciła znaczenie polityczne i od 1811 r., do czasu zaprzestania działalności funkcjonowała głównie jako organ sądowy. Kres jej działalności nastąpił w 1813 r., kiedy została zastąpiona przez rosyjską Radę Najwyższą Tymczasową.

Do Spisu Treści

Zawartość

Seria I. Księgi kancelaryjne, 75 j. a., z lat 1807-1813 [1814-1816]

Są to dekrety królewskie, patenty, uchwały, dzienniki kancelaryjne ogólne pism „zwykłych”, dzienniki kancelaryjne pism specjalnych (memoriały), dzienniki główne, dzienniki wydziałowe podawcze, dzienniki wydziałowe ekspedycyjne, sumariusze i dzienniki not, przełożeń i rezolucji, protokoły posiedzeń Rady Stanu i Rady Ministrów (sygn. 58-59) i samej Rady Stanu (sygn. 84-97), dzienniki i regesty projektów „praw i urządzeń” redagowanych w sekcjach, a także dotyczące spraw i sporów administracyjnych, jurysdykcyjnych i zaskarżeń urzędników w Komisji Podań i Instrukcji, protokoły decyzji Rady, co do sum bajońskich oraz odnośnie organizacji Komisji Najwyższej Egzaminacyjnej (sygn. 127); dzienniki podawcze tejże oraz poszczególnych sekcji i ministeriów.

Seria II. Akta spraw, 391 j. a. z lat [1772-1806] 1807-1813 [1814-1816, 1821, 1830]

Akta dzielą się na dziesięć sekcji:

sekcja I (sygn. 1-68) – Ogólna, zawierająca materiały organizacyjne, jurysdykcyjne i spraw zagranicznych (m. in. organizacja Rady Stanu, sygn. 1-2 oraz innych władz i instytucji centralnych, np. Senat i konstytucja, sygn. 62, urządzenia ziem wcielonych po wojnie z Austrią w 1809 r., nominacje, etaty, pensje, przychody i wydatki państwowe, spory administracyjne, zaskarżenia urzędników, sprawy delimitacyjne – rozgraniczenie Księstwa z krajami sąsiednimi, stosunki Księstwa z Saksonią, ekstradycja akta i depozytów z zagranicy);

sekcja II (sygn. 69-126) - Sprawiedliwości (organizacja resortu sprawiedliwości, sprawy urzędników tego resortu i stanu cywilnego, Komisji Najwyższej Egzaminacyjnej, sygn. 79, Archiwum Ogólnego Krajowego, sygn. 124, Trybunałów Handlowych i sądów pokoju, sprawy kryminalne i cywilne, dot. hipotek, więzień, aresztów, opłat sądowych, testamentów i legatów, sygn. 119, dóbr zadłużonych, projekty Kodeksu Kryminalnego, sygn. 98-100, próby kandydatów na urzędy, itp.);

sekcja III (sygn. 127-218) - Wewnętrzna (m.in.: akta dot. organizacji władz administracyjnych, Sejmu i sejmików, sygn. 169-170, Rządu Centralnego nowych departamentów, sygn. 130, zgromadzeń gminnych, rad departamentowych, nominacji i etatów urzędniczych, podziału na okręgi wyborcze, sprawy poczty, szpitali, kolonistów, donatariuszy, „ludu starozakonnego”, ludności wyznania ewangelickiego, Towarzystwa Przyjaciół Nauk, sygn. 145, Dyrekcji Edukacyjnej i funduszów edukacyjnych, sygn. 140-142, Zamku Warszawskiego, sygn. 166; sprawy sił zbrojnych: Gwardii Narodowej, sygn. 208-209, Korpusu Kadetów, sygn. 144, fortyfikacji, podwodów, kwaterunków, rozkładu żywności; stosunki gospodarcze: sprawy dochodów Korony, dóbr i domów rządowych, budowli publicznych, lokali dla władz, zapomóg budowlanych, kredytu ziemskiego, przemysłu, handlu, miast, rzek, hut i kopalni, itp.);

sekcja IV (sygn. 219-281) - Przychodów i Skarbu (organizacja władz skarbowych, podatki, cła, gospodarka solą, loteria, sygn. 257, monopol tytoniowy, mennica, sygn. 258, obligacje skarbowe, Bank Narodowy, pożyczki, procesy skarbowe, pensje emerytalne, emisja monety krajowej i obcej i biletów kasowych, dobra narodowe i ich dzierżawy, sprawy donatariuszy, itp.);

sekcja V (sygn. 282-293b) - Wojny (m.in.: organizacja resortu wojskowego, potrzeby wojska, pensje emerytalne, służba w obcym wojsku, odznaczenia wojskowe, inwalidzi prusscy pozostali w Księstwie, zbiegli wojskowi, Dyrekcja Artylerii i Szkoła Artylerii i Inżynierii, sygn. 273, itp.);

sekcja VI (sygn. 294-308) - Policji (organizacja resortu policji, policji tajnej, paszporty, wydalenia z kraju, emigranci odsyłani przez władze pruskie, sanitariat, szpitalnictwo, sprawy chowania zmarłych i cmentarzy, „urządzenia” policyjne odnośnie służących i wekslarzy, Teatr Narodowy, sygn. 297, uroczystości i programy tychże, cenzura itp.);

sekcja VII (sygn. 309-321) - Zagraniczna (korespondencja z władzami francuskimi, austriackimi, rosyjskimi, saskimi i pruskimi);

sekcja VIII (sygn. 322-326) - Główna Izba Obrachunkowa (organizacja, działalność, urlopy, dymisje, nominacje);

sekcja IX (sygn. 327a-331) - Sum bajońskich (także wyroki w tej sprawie „w Radzie Stanu zapadłe”, sygn. 331);

sekcja X (sygn. 332-336) - Różnych Interesów (głównie związane z działalnością nowych departamentów po 1809 r., szkody wyrządzone przez wojsko, zażalenia obywateli itp.).

Na końcu zespołu znajdują się akta nie mające oznaczeń sekcyjnych (sygn. 350-391) rozpoznane przez Macieja Wierzejskiego i Kazimierza Konarskiego, a także te, które wyodrębniono z dissolutów współcześnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Są to: odezwy do ministra sekretarza stanu z różnych lat, opinie i „przełożenia” Rady Stanu w różnych sprawach, dowody przychodu i rozchodu kasy Rady, akta Komisji Podań i Instrukcji odnośnie prowadzonych śledztw (znaczna liczba jednostek z tej grupy dotyczy śledztwa przeciwko podprefektowi powiatu krobskiego Florianowi Rożnowskiemu).

Część akt Rady Stanu (głównie korespondencja jej prezesa Stanisława Kostki Potockiego) w AGAD znajduje się także w Archiwum Publicznym Potockich w Oddziale III (akta rodzin i osób prywatnych oraz ich posiadłości).

Do Spisu Treści

Układ

Seriami w kolejności sygnatur.

Do Spisu Treści

Udostępnianie - Ograniczenia

Udostępnianie - Ograniczenia

Zespół został całkowicie zeskanowany.

Reprodukowanie

Prawa własności należą do Skarbu Państwa.

Do Spisu Treści

Indeksy

Hasła geograficzne

odnoszą się tylko do serii II, podział administracyjny na departamenty według uchwały Komisji Rządzącej z 14.01.1807 r.

Do Spisu Treści

Hasła osobowe

odnoszą się tylko do serii II

Do Spisu Treści

Informacje dodatkowe

Dzieje przechowywania

W 1815 r. sekretarz generalny Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego Józef Kalasanty Szaniawski polecił uporządkować i złożyć archiwa po władzach naczelnych Księstwa Warszawskiego (Komisja Rządząca, Rada Stanu Księstwa Warszawskiego, Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, Rada Najwyższa Tymczasowa Księstwa Warszawskiego) w Archiwum Rady Administracyjnej. W 1871 r. zespół został przekazany do Archiwum Akt Dawnych. W 1915 r. akta Rady wywieziono do Rosji, skąd rewindykowano je w 1922 r. Akta, bez większych strat powróciły do AAD, gdzie pozostały do 1944 r. W czasie powstania warszawskiego gmach Archiwum Akt Dawnych przy ul. Jezuickiej został spalony przez Niemców, jednak akta Rady Stanu ocalały, gdyż tuż przed wybuchem powstania zostały wywiezione do Fortu Sokolnickiego na Żoliborzu. Po II wojnie światowej zespół akt Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego umieszczony został w Archiwum Głównym Akt Dawnych.

Jak cytować?

AGAD, Rada Stanu i Rada Ministrów KW

Opracowanie

Przytoczony w akapicie: Dzieje urzędu raport sporządzony przez radcę Taczanowskiego w 1811 r. stwierdzał, że: „archiwum Rady, będące pod dozorem sekretarza archiwisty Stanisława Czerniawskiego w najlepszym przez niego utrzymywane jest porządku. Plan tu przyłączony rozkładu aktów, przez niego do skutku przyprowadzony, tak ułatwia wyszukanie czego, że znaleźć w momencie można, co tylko jest potrzebnego z archiwum. Sumariusze porządnie, w osobnych księgach są utrzymywane. Z osobna znowu każda plika aktów ma na wierzchu zbiór czynności w nich się znajdujących” (AGAD, akta Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego, sygn. II/2, s. 18). Kontroler wspomniał także, że przeprowadził konfrontację zapisów w sumariuszach z zawartością plików akt i nie znalazł żadnych nieprawidłowości „a numera dane w sumariuszach zgadzają się zupełnie z numerem każdego w szczególności papieru; robią to archiwum jasnym i porządnem zbiorem aktów” (AGAD, akta Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego, sygn. II/2, s. 19).

Niestety, ten wzorowy porządek uległ zakłóceniu po 1813 r. w okresie rządów Rady Najwyższej Tymczasowej i Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego. Uporządkowanie akt powierzono w 1815 r. Maciejowi Wierzejskiemu, b. sekretarzowi Sekretariatu Stanu Księstwa Warszawskiego, a później archiwiście w Radzie Stanu Księstwa Warszawskiego. Akta władz Księstwa Warszawskiego, złożono w stosach w Pałacu Krasińskich i przemieszano. Brakowało schematu, wg którego wcześniej je porządkowano. Wierzejski, nie mogąc zrekonstruować dawnego układu akt, wprowadził nowy, oparty i przyjęty przez registratury urzędów Królestwa Kongresowego. Odtworzył strukturę danego urzędu i wg niej ułożył akta, dzieląc je na dziesięć sekcji: Rady Stanu, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych i Religijnych, Przychodów i Skarbu, Wojny, Policji, Korespondencji Zagranicznej, Głównej Izby Obrachunkowej, Sum Bajońskich, Różnych Interesów. Każda sekcja dzieliła się na „materie, inaczej rubra”, tworzące jedną kategorię spraw, oznaczonych wspólnym numerem. Każda materia podzielona została na tzw. „subdywizje lub oddziały”, ułożone alfabetycznie (J. Iwaszkiewicz, Z dziejów Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Uporządkowanie archiwów Księstwa Warszawskiego, Archeion, 1928, z. 2, s. 85). Po dokonanej segregacji akt, podzielono je na woluminy i zszyto, opatrując każdy właściwą sygnaturą. Osobną grupę akt tworzyły księgi kancelaryjne, protokoły posiedzeń i dekretów królewskich. Dekrety królewskie, w okresie Księstwa przechowywane były oddzielnie, jednak Wierzejski zachował w osobnych tomach tylko te, których kopie znajdowały się przy aktach; wszystkie pozostałe zostały wszyte do właściwych akt. Na końcu serii akt spraw ułożono akta włączone przez Wierzejskiego do zespołu bez oznaczenia sekcji. Księgom kancelaryjnym nie nadano sygnatur. Praca Wierzejskiego trwała od 1815 do 1818 r., a w czasie porządkowania zniszczono 25% akt Rady. Były to głównie kopie projektów przepisywane w kilku egzemplarzach; nie jest wykluczone, że brakując „niepotrzebne papiery” zniszczono także akta ważne. Archiwum każdego urzędu zaopatrzono w tzw. sumariusz alfabetyczny, czyli indeksy: osobowy, rzeczowy i geograficzny oraz liczbowy wg kolejności numerów dziennika. Sumariusze te stały się podstawą do sporządzenia ogólnego skorowidza „ułożonego w porządku liter”. Księgi skorowidza „liczące dziesiątki tysięcy nazwisk i nazw miejscowości, pozwalające „z łatwością odszukać je w takim olbrzymim kompleksie akt, jakim są akta władz centralnych Księstwa Warszawskiego i Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego”, uległy zagładzie w 1944 r. wraz z aktami spraw i innymi pomocami kancelaryjno-archiwalnymi Rady Administracyjnej (J. Iwaszkiewicz, Z dziejów Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Uporządkowanie archiwów Księstwa Warszawskiego, Archeion, 1928, z. 2, s. 87-88).

W Archiwum Akt Dawnych pozostawiono układ nadany aktom spraw przez Wierzejskiego, zaopatrując dodatkowo poszyty w wypustki (dziś w większości nieistniejące) z numerami poszczególnych woluminów, którymi oznaczone były okładki akt. Tu też nadano sygnatury księgom kancelaryjnym, protokołom sesji i księgom dekretów. Przy porządkowaniu zespołu wyłączono z serii akt spraw znajdujące się tam jeszcze księgi kancelaryjne i włączono do serii ksiąg (sygn. I/327b-I/389), choć niekonsekwentnie, w serii tej pozostawiono nadal kilka tomów wyodrębnionych przez Wierzejskiego ksiąg dekretów królewskich, „których kopie znajdowały się przy aktach” (sygn. II-337-II-349). W 1947 r. inwentaryzację akt już w AGAD podjął Władysław Rostocki, który również pozostawił układ akt nadany przez Wierzejskiego, z podziałem na dwie serie: księgi kancelaryjne i akta spraw. Sygnatury akt także pozostały bez zmian. Powstał wówczas inwentarz książkowy ze wstępem autorstwa Rostockiego, w którym księgi i akta zapisano w dwóch seriach zarówno pod sygnaturami jak i pod numerami pozycji inwentarzowych, co spowodowało pewne zamieszanie, gdyż w okresie późniejszym numer pozycji zaczęto traktować równoznacznie z sygnaturą i tak wpisywano do inwentarza dopływy do zespołu. Na posiedzeniu w dn. 27 IV 2010 r. (protokół nr 5) Komisja Metodyczna AGAD podjęła decyzję o melioracji inwentarzy akt zespołów wytworzonych w okresie Księstwa Warszawskiego, połączonej ze skontrum prowadzonym w tych zespołach. Ustalono jednocześnie, że podział zespołów na serie: I. Księgi kancelaryjne i II. Akta spraw oraz sygnatury nadane aktom przez Wierzejskiego i następnie w Archiwum Akt Dawnych pozostaną bez zmian, z zachowaniem odrębnej sygnatury dla akt w każdej serii. W tym samym roku D. Lewandowska rozpoczęła prace nad inwentarzem i zespołem. Inwentarz Rostockiego został zmeliorowany; zweryfikowano i rozszerzono tytuły (m. in. na podstawie treści jednostek rozwiązując imiona osób występujących w tytule), uściślono datację, języki występujące w aktach oraz dane dotyczące opisu zewnętrznego jednostek; tam gdzie było to konieczne akta zostały ponownie spaginowane i oznaczone znakami własnościowymi. Księgi dekretów królewskich, o których wyżej, pozostawiono w zespole i w inwentarzu w serii akt spraw, zgodnie z takąż adnotacją na obwolutach jednostek. Do zespołu dołączono dokumenty wyodrębnione z tzw. variów i dissolutów Oddziału II, związane kancelaryjnie i tematycznie z inwentaryzowanymi aktami Rady Stanu (sygn. 383, 385-386).W polu aneksy podano drukowane załączniki występujące w aktach; w polu uwagi: najciekawsze materiały w nich występujące (głównie dekrety księcia warszawskiego, króla saskiego Fryderyka Augusta) oraz wydawnictwo, w którym zostały opublikowane. W rubryce tej znalazła się też m. in. informacja o stanie zachowania akt. Do serii inwentarza: Akta spraw opracowano indeksy: osobowy oraz geograficzno-rzeczowy, których hasła odnoszą się do sygnatur jednostek.

Dwie serie inwentarza zostały wprowadzone do komputerowych baz danych ACCESS, zawierającej pola: sygnatura, seria, sekcja, mikrofilm, tytuł, daty, język, liczba stron, opis zewn., sygn. dawne, uwagi, aneksy.

Do Spisu Treści

Bibliografia

Iwaszkiewicz J., Z dziejów Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Uporządkowanie archiwów Księstwa Warszawskiego, „Archeion”, t. 2, 1927, s. 83-95

Lewandowska D., Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych. Informator o zasobie archiwalnym, oprac. zbiorowe pod red. D. Lewandowskiej, Warszawa 2008

Protokoły Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, oprac. B. Pawłowski, T. Mencel, M. Kallas, t. 1-3, Warszawa 1960-1996

Rostocki W., Kancelaria i dokumentacja aktowa urzędów administracji w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (do 1867 r.), Wrocław 1964

Rostocki W., Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych, Przewodnik po zasobie, t. 2, Epoka porozbiorowa, oprac. zbiorowe pod red. F. Ramotowskiej, s. 35-38

Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964

Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego. Akty normatywne władzy najwyższej (1807-1813), t. 1-4, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, Warszawa 1964-1969

Witkowski W., Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim 1807-1867, Warszawa 1984

Do Spisu Treści

Zawartość