Listy Benedykta Dybowskiego pisane do Władysława Taczanowskiego z Syberii

Dokumenty pochodzą ze Zbioru Branickich z Suchej, Suplement, sygn. 82/1-2

  1. List 1: Kułtuk, 19 XI 1869, s. 145-148
  2. List 2: Irkuck, 20 XI 1871, s. 149-150
  3. List 3: Kułtuk, 28 I 1870, s. 151-162
  4. List 4: Kułtuk, 12 V 1870, s. 163-165
  5. List 5: b.m., 7 VII 1871, s. 166-169
  6. List 6: Irkuck, 2 I 1871, s. 170-171
  7. List 7: Irkuck, 25 XII 1870, s. 172-174
  8. List 8: Kułtuk, 11 X 1870, s. 175-178
  9. Koperta adresowana do Władysława Taczanowskiego, kustosza gabinetu zoologicznego Szkoły Głównej, zawierająca List 9, s. 182; List 9: Darasuń, 28 VII 1866, s. 183-196
  10. List 10: b.m., 3 IV b.d.r., s. 199-200
  11. List 11: b.m., 22 VII b.d.r., s. 201-203
  12. List 12: b.m., 13 VI, b.d.r., s. 204-207
  13. List 13: b.m., 13 XI, b.d.r., s. 208-211
  14. List 14: b.m., 6 XII b.d.r., s. 212-215
  15. List 15: Kułtuk, 30 IX b.d.r., s. 216-219
  16. List 16: Irkuck, 18 II b.d.r., s. 220-223
  17. List 17: b.m., 10 VIII b.d.r., s. 224-227
  18. List 18: Irkuck, 28 II b.d.r., s. 228
  19. List 19: Dalmaczyk(?), 11 X 1869, s. 229-232
  20. List 20: Darasuń, 6 II 1868, s. 235-238
  21. List 21: b.m., b.d.d. V 1868, s. 239-242
  22. List 22: Irkuck, 14 I 1871, s. 243-246

Benedykt Dybowski

urodził się 30 IV 1833 r. w Adamczynie w pow. mińskim (obecnie Białoruś). Uczył się w gimnazjum w Mińsku, a po jego ukończeniu udał się na studia do Dorpatu (obecnie Tartu w Estonii), gdzie studiował medycynę i zoologię. Jego pierwsza praca naukowa, poświęcona ichtiologii Inflant, została w 1856 r. nagrodzona złotym medalem uniwersytetu. Ze względu na udział w pojedynku (jako sekundant) musiał przenieść się na inną uczelnię, początkowo studiował we Wrocławiu, a następnie w Berlinie, gdzie 18 I 1860 r. uzyskał pierwszy dyplom doktora medycyny. Po powrocie do Dorpatu kontynuował badania ryb Inflant. Jeszcze jako student należał do kółka abstynenckiego „Bracia mleczni”, a po zakończeniu studiów do „Towarzystwa Patriotycznego”. Wraz z dwoma kolegami udał się do Wilna, gdzie 8 V 1861 r. odśpiewali w katedrze pieśń „Boże coś Polskę”, za co wszyscy zostali zesłani na wiele miesięcy w głąb Rosji. Dybowski nie zarzucał pracy naukowej. Kolejny tytuł doktora medycyny i chirurgii uzyskał 12 V 1862 r. Władze Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie zaproponowały mu objęcie katedry zoologii, lecz rząd wiedeński odrzucił kandydaturę ze względów politycznych. W grudniu 1862 r. Dybowski został profesorem-adiunktem w Szkole Głównej (póĄniejszym uniwersytecie) w Warszawie. Po wybuchu powstania styczniowego Benedykt Dybowski wszedł do Rządu Narodowego i jako emisariusz do Żytomierza i Kijowa otrzymał misję organizowania tam powstania. Bezskuteczne okazały się jego zabiegi na rzecz uwolnienia dyktatora powstania, Mariana Langiewicza, które czynił w Krakowie i w Pradze. Powrócił do Warszawy, gdzie na potrzeby zebrań konspiracyjnych użyczył sekretarzom stanu swoje audytorium na uczelni. W lutym 1864 r., na podstawie zeznań przesłuchiwanych powstańców, został aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Groziła mu śmierć wraz z Romualdem Trauguttem i jego czterema towarzyszami, lecz wskutek interwencji niemieckich zoologów u władz pruskich i rosyjskich, wyrok śmierci został zamieniony na utratę praw stanu szlacheckiego, konfiskatę majątku i 12 lat ciężkich robót. Dybowski znalazł się na zesłaniu w okolicach Czyty (obecnie stolica Kraju Zabajkalskiego). Poza pracami obowiązkowymi, Dybowski zajął się też działalnością naukową. Jako lekarz wielokrotnie pomagał innym zesłańcom i miejscowej ludności. Początkowo zajął się badaniem ptaków zamieszkujących wschodnią Syberię. Władze niechętnie traktowały działalność naukową Dybowskiego, którego wyniki badań podważały dotychczasowe ustalenia uczonych rosyjskich. Mimo to w 1868 r. wyrok katorgi zamieniono na osiedlenie i zezwolono mu na zamieszkanie we wsi Kułtuk nad jeziorem Bajkał. Akademia Nauk w Petersburgu i Towarzystwo Geograficzne w Irkucku odmówiły Dybowskiemu pomocy finansowej, o którą zwracał się, by móc prowadzić badania fauny Bajkału. Ten, niezrażony odmową, prowadził badania na własny koszt i przy użyciu prostych metod. Odkrył liczne gatunki ryb i bezkręgowców, żyjących na dużych głębokościach, których możliwość istnienia wykluczali uczeni badający faunę Bajkału przed Dybowskim. Dybowski zbadał faunę rozległych terenów wschodniej Syberii i Dalekiego Wschodu. Podczas swych wypraw dotarł na mongolskie stepy i do Władywostoku. Okazy fauny Dybowski przesyłał do swojego przyjaciela-zoologa Władysława Taczanowskiego, zatrudnionego jako kustosz Gabinetu Zoologicznego Szkoły Głównej w Warszawie. Dybowski przez cały czas publikował wyniki swoich badań w zachodnich wydawnictwach naukowych, co przyniosło mu uznanie w środowisku zoologów. Uczeni, zarówno zachodni jak i rosyjscy, wywierali nacisk na rząd rosyjski, by ten udzielił Dybowskiemu amnestii i zezwolił na jego powrót do kraju. W czerwcu 1877 r. Dybowski uzyskał zgodę na powrót do Warszawy. Miał objąć posadę kustosza w Muzeum Zoologicznym, lecz ostatecznie zdecydował się na kolejny, tym razem dobrowolny, wyjazd na wschodnią Syberię i Daleki Wschód i kontynuację prowadzonych tam badań naukowych. Zatrudnił się jako lekarz rządowy w Pietropawłowsku na Kamczatce, gdzie pracował do 1883 r. Oprócz pracy z chorymi, w tym organizowaniu pomocy medycznej dla trędowatych i żywnościowej dla Aleutów, dużo czasu poświęcał Dybowski swojej pasji naukowej i badał faunę Kamczatki, a ponadto zbierał materiał lingwistyczny do słownika miejscowych języków. W 1881 r. został odznaczony orderem św. Stanisława i tytułem radcy stanu. Dybowski odmówił objęcia katedr w Tomsku i w Petersburgu, ale przyjął propozycję Uniwersytetu Lwowskiego. W 1883 r. został mianowany profesorem zwyczajnym zoologii i anatomii porównawczej i pracował do 1906 r., prowadząc również wykłady z antropologii i filozofii przyrody. Przyczynił się do ogromnego wzrostu liczby eksponatów w uniwersyteckim muzeum zoologicznym oraz książek naukowych w wydziałowej bibliotece. Dybowski był zwolennikiem ewolucjonizmu, a jego poglądy niejednokrotnie szokowały konserwatywnie nastawionych słuchaczy, jednak uznanie, jakim cieszył się Dybowski w świecie naukowym, nie pozwalały władzom na zwolnienie go ze stanowiska. Dybowski uczestniczył w wyprawach badawczych na wyspę Cres (Chorwacja) i nad jezioro Balaton. Po przejściu na emeryturę poświęcił się opracowaniu własnych zbiorów. Planował kolejną wyprawę naukową nad Bajkał, ale wyjazdowi przeszkodził wybuch I wojny światowej.

Benedykt Dybowski dożył sędziwego wieku, do ostatnich dni pracując naukowo. Zmarł 30 I 1930 r. we Lwowie. Jego zainteresowania dotyczyły wielu dziedzin – od zoologii, medycyny i filozofii przyrody poprzez lingwistykę aż po propagowanie abstynencji. Wszędzie, gdzie pracował, cieszył się szacunkiem i uznaniem, nie tylko jako lekarz i uczony, lecz także jako szlachetny człowiek. [opr. Alicja Nowak]

Władysław Taczanowski

urodził się 1 marca 1819 r. w Jabłonnie Lubelskiej z rodziców Kazimierza i Izabeli z Owidzkich. W 1838 r. skończył gimnazjum w Lublinie. Śmierć ojca w następnym roku postawiła rodzinę w trudnej sytuacji materialnej i zmusiła Władysława do podjęcia pracy zawodowej jako administrator w prywatnych majątkach ziemskich na LubelszczyĽnie. Zainteresowanie przyrodą zawdzięczał ojcu, a następnie rozwijał je już samodzielnie, początkowo głównie na terenach Lubelszczyzny (Jabłonna, Zakrzów koło Turobina, Bychówka). W Bychówce mieszkał u znajomego proboszcza, póĽniejszego biskupa lubelskiego, Walentego Baranowskiego. Zachęcał on go do rozwijania zainteresowań przyrodniczych. Skontaktował Taczanowskiego ze swym bratem Janem Baranowskim, dyrektorem Obserwatorium Astronomicznego w Warszawie, a także z Antonim Wagą, znanym przyrodnikiem, redaktorem Gazety Warszawskiej. Dzięki temu Taczanowski mógł opublikować w tym czasopiśmie swój pierwszy artykuł. W 1852 r. uzyskał posadę „kontrolera płodów naturalnych i wyrobów” przy Rządzie Gubernialnym Radomskim i Lubelskim, pełniąc faktycznie funkcję kustosza regionalnej kolekcji przyrodniczej. W 1855 r. przeniósł się na stałe do Warszawy, gdzie uzyskał stanowisko adiunkta Gabinetu Zoologicznego, którego kustoszem został w 1868 r. Umieścił w nim wkrótce swoje własne zbiory gromadzone w Bychówce. Za cel postawił sobie uczynienie z Gabinetu placówki na europejskim poziomie. Swoje umiejętności poszerzał pracując w kilku czołowych europejskich muzeach przyrodniczych w Berlinie, Londynie, Paryżu i Wiedniu. Nawiązał kontakty z uczonymi europejskimi i w miarę swoich możliwości wspierał badaczy polskich w Azji, Afryce i Ameryce Południowej. W latach 1866-1868 odbył wraz z Antonim Wagą oraz Aleksandrem i Konstantym Branickimi, korzystając ze wsparcia finansowego tych ostatnich, wyprawę naukową do Algierii. Dzięki bardzo dobrym kontaktom z Aleksandrem Jelskim, Janem Sztolcmanem, Benedyktem Dybowskim i Wiktorem Godlewskim w znacznym stopniu mógł rozwinąć swe zainteresowania ornitologią Azji i Ameryki Południowej. Z kolei dzięki kontaktom z czołowymi ośrodkami naukowymi w Paryżu, Londynie i Berlinie ułatwiał, szczególnie Dybowskiemu i Godlewskiemu, publikacje rezultatów ich naukowych poszukiwań. Chociaż nie miał formalnego wyższego wykształcenia, dzięki samodzielnemu pogłębianiu wiedzy stał się najwybitniejszym może ornitologiem polskim w historii. Opublikował ok. 590 prac, w tym podstawowe w tamtych czasach opracowania ornitofauny Ameryki Południowej i Środkowej a także Syberii. Do dzisiaj wartość zachowała przede wszystkim jego publikacja „Ptaki krajowe” t. 1-2, Warszawa 1882, w chwili obecnej dostępne w wersji elektronicznej, a także wznowiona w końcu 2012 r. Nie można nie wymienić jeszcze przynajmniej trzech innych jego prac: „O ptakach drapieżnych w Królestwie Polskim pod względem wpływu, jaki wywierają na gospodarstwo ogólne”, 1860 (był jednym z pierwszych przyrodników nawołujących do ochrony tej grupy ptaków), „Oologia ptaków polskich”, 1862 oraz „Spis ptaków Królestwa Polskiego, obserwowanych w ciągu ostatnich lat pięćdziesięciu”, 1888. Opublikował także prace dotyczące pajęczaków Gujany Francuskiej i Peru. Jego nazwiskiem nazwanych zostało dziewięć gatunków ptaków i jeden gatunek ssaka. Był odkrywcą 40 gatunków ptaków oraz 20 ich podgatunków.

Za swoje zasługi w 1887 r. uzyskał tytule doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Zmarł 17 I 1890 r. i pochowany został na Powązkach. [opr. Jarosław Zawadzki]